Fauna Beskidu Niskiego - Żuk gnojowy, Żuk leśny i Żuk wiosenny

Witajcie,

dawno nic o zwierzętach nie było, więc może zrobimy Wam dzisiaj małą odmianę. Może zaskoczy Was nasz wybór, bo zwierzątka na pewno kojarzycie - ale właśnie, co o nich wiecie? My np. spotykając żuczka nigdy nie zastanawialiśmy się głębiej nad jego specyfiką. A warto, uwierzcie nam - i przeczytajcie coś niecoś. Tym bardziej że dzisiejsza lektura nie jest długa. A ruszając wkrótce na szlak. ko wie, może przyjrzycie się żukom z bliska... :)

Najpierw Żuk gnojowy

Żuk gnojowy ( Geotrupes stercerarius) to owad z rzędu chrząszczy, z rodziny.. gnojarzowatych ;) Zresztą często nazywany jest chrząszczem gnojarzem. Nazwa zresztą nie jest przypadkowa. Pewnie kojarzycie np. kreskówki, w których tłuściutkie żuki toczą z mozołem wielkie kule pod wielkie góry. Nasz żuk robi podobnie, chociaż jego kulki są mniejsze. Oczywiście, kulki te są wykonane ze zwierzęcych (najlepiej końskich) odchodów. O ich przeznaczeniu napiszemy niżej. Aktywność przejawia głównie za dnia.

Gdzie można go spotkać?

Żuk gnojowy jest popularnym owadem - występuje w Europie i na Syberii (w zasięgu klimatu umiarkowanego). Występują też w Japonii.

Żuk gnojarz /źródło: pl.wikipedia.org, fot. fi: Kayttaja:kompak

Często występuje na polanach, łąkach, pastwiskach (tam gdzie może spotkać pasące się zwierzęta), ale równie dobrze czuje się na obrzeżach lasów i w lasach (w warstwie runa leśnego). W upalne dni przebywa w chłodniejszych miejscach.

Wygląd:

Jest to jeden z większych chrząszczy w Polsce. Osiąga długość  13 - 25 mm. Ma owalne, sklepione ciało o barwie ciemnozielonej lub czarnej z wierzchu, oraz ciemnofioletowe lub ciemnogranatowe pod spodem. Głowa z guzkiem znajduje się w części środkowej. Pokrywy skrzydeł mają słabo wypuklone, poprzecznie pomarszczone międzyrzędzia z głęboko punktowanymi rzędami. Samiec na spodniej listwie przednich goleni posiada 1 -3 zęby lub guzki. Na tylnych udach posiada 2 zęby (wygląda to trochę jak szczoteczka do rzęs). Samica nie posiada takich zębów / guzków, dzięki czemu można odróżniać płcie od siebie. Od innych chrząszczy z rodziny Geotrupes wyróżnia go 7 rzędów między guzem barkowym a szwem

Czym się żywi?

Jest zaliczany do koprofagów - czyli organizmów odżywiających się odchodami innych zwierząt. Nawiasem mówiąc lubią też odchody ludzkie. Brzmi nieprzyjemnie - a jednak uznać go można dzięki temu za zwierzę pożyteczne, bowiem jemu zawdzięczamy w dużej mierze oczyszczanie z odchodów łąk i polan. Odchodami odżywiają się zarówno larwy gnojarza, jak też i osobniki dorosłe.

Rozmnażanie:

Co ciekawe, w okresie rozrodczym (wiosna i lato) żyją w monogamicznych związkach. Dzięki zdolności latania (nie są to jednak "messerschmitty") odnajdują z góry odchody. Po "namierzeniu" udają się na miejsce, i w okolicy takiego "obiektu rozpoczynają wiercenie pionowego tunelu o długości 10 - 50 cm. Od głównego korytarza odchodzą boczne odnogi, osiągające długość do 20 cm. Następnie żuki napełniają tunele odchodami - formują kulki, dotaczają je do tunelu, i upychają w "zakamarkach". Następnie samica składa po jednym jaju w każdym bocznym tunelu.
Po wykluciu się larwy żywią się zgromadzonymi odchodami. Kiedy larwy rozwiną się i staną się młodymi osobnikami, wychodzą na powierzchnię. Jednak od złożenia jaj do przepoczwarzenia mija dużo czasu, i młode wychodzą na powierzchnię dopiero na wiosnę. Można powiedzieć że pół życia spędzają pod ziemią.
Żuk gnojowy osiąga dojrzałość płciową po zimowaniu. Warte odnotowania jest to, że obydwoje rodziców bardzo troszczą się o potomstwo - obydwoje starannie przygotowują wspomniane już komory lęgowe i zapasy pożywienia.

Dorosłe osobniki żywią się oczywiście odchodami, ale także padliną.

Żuk gnojowy mógłby zawstydzić niejednego włóczykija czy trapera. Doskonale bowiem orientuje się w terenie. Kieruje się bowiem obserwacją natężenia światła słońca, gwiazd i tego odbijanego od księżyca. Ponoć w celu lepszego wychwycenia promieni słonecznych wspinają się na toczone kulki odchodów...

Żuki gnojowe należą do jednych z najbardziej pożytecznych stworzeń. Także tych żyjących w Beskidzie Niskim. Już samą swoją pracą przyczyniają się do naturalnego nawożenia pastwisk. Oczyszczają też zarazem tereny z padliny i odchodów

Żuki: a - Żuk gnojak, b - Żuk leśny, c - Plug pospolity. Rys. R. Dzwonowski /portalwiedzy.onet.pl/ 

A teraz pora na Żuka leśnego

O nim napiszemy krócej. Jest bowiem podobny do opisanego wcześniej gnojarza, niemniej jednak tym i owym się różnią od siebie.

Żuk leśny /źródło: pl.wikipedia.org, fot. James Lindsey/

Żuk leśny (Geotrupes stercorosus) jest mniejszy od gnojarza, i osiąga długość 12 - 19 mm. Z wyglądu jest podobny do gnojarza. Ma ciało barwy czarnej lub czarno - granatowej. Spód jest ciemnoniebieski, metaliczny, o zielonawym odcieniu.  Zresztą łatwo go z gnojnikiem pomylić. Na głowie posiada parę czułek o buławkowatym kształcie. Są ważne, bowiem pełnią rolę aparatu węchowego. Na pokrywach skrzydeł znajdują się liczne, podłużne zagłębienia.

Gdzie występuje?

Jest popularny na terenie całego kraju. Występuje w lasach zarówno liściastych, jak też i w mieszanych oraz iglastych. Unika natomiast terenów otwartych. Spotyka się je od lipca do września (roku następnego).

Żywi się odchodami, padliną i grzybami - co często można zauważyć podczas obierania grzybów po grzybobraniu. Nieraz wynosimy poczciwe żuczki pod drzewa. A one furczą, mruczą że się je rusza...
Apropos mruczenia - Żuk leśny ma zdolność wydawania "piszczącego" odgłosu, np. w przypadku zagrożenia. Wydaje go, pocierając tylnymi odnurzami o pancerzyk na podbrzuszu.

Rozwój i rozmnażanie podobnie jak u Żuka gnojowego - samica również składa jajka w wydrążonych tunelach, a larwy osiągają dojrzałość dopiero na wiosnę. W jamce zimę spędza również dorosły owad. Żuki leśne latają po zmierzchu.

Na koniec słów kilka o Żuku wiosennym

Żuk wiosenny ( Geotrupes vernalis L.) nazywany jest też wiosnowcem
Gdzie występują?
W Europie, Iranie i Azji Mniejszej.
Żyją w lasach, ale spotkać je można na terenach piaszczystych i bezleśnych. Te chrząszcze spotkać można od lipca do maja (następnego roku).

Żuk wiosenny /źródło: pl.wikipedia.org, fot. Bartosz Kamiński/

I on jest podobny po poprzednio opisanych chrząszczy. Osiąga długość 12 - 20 mm. Ma krępe ciało o barwie brązowo - zielonej i fioletowej, o metalicznym połysku. Można go rozpoznać również po gładkich, nieżebrowanych pokrywach skrzydeł. Poruszają się raczej niezdarnie, ale za to są niezłymi lotnikami.
Ciekawe jest to, ze żyją w zależności (tzw. forezji) z roztoczami glebowymi - owe roztocza "podróżują" razem z żukami.

Odżywianie:

Oczywiście odchody! Ale poza tym nie gardzą też np. padliną czy ściekającymi z drzew sokami.

Trochę inaczej u żuka wiosennego wygląda kwestia rozmnażania. Rozmnażają się Żuki wiosenne od sierpnia do września. Para żuków kopie lejkowatą jamę (do 5 cm głębokości) i odprowadza od niej kilka poziomych tuneli o długości około 20 cm. Oczywiście owe korytarze napełniane są odchodami. Kopulacja następuje dopiero w tym momencie. Później para buduje właściwą komorę gniazdową, około 50 cm pod powierzchnią ziemi, i składa w niej jedno jajo, po czym zatyka wejście do niej odchodami. Dorosła, przepoczwarzona larwa pojawia się na powierzchni ziemi w czerwcu następnego roku.
Często nazywany jest mylnie Żukiem gnojowym. Chociaż, z tą pomyłką to ja wiem...

To chyba tyle - na szczęście te żuczki nie różnią się bardzo od siebie, dzięki czemu można je opisać razem. Oszczędzimy Wam dzięki temu "litanii" w naszym wykonaniu :)

Wszystkie opisane wyżej chrząszcze to prawdziwi "sanitariusze" przyrody - oczyszczają las z odchodów i padliny, użyźniają glebę, rozprowadzają nasiona i zarodniki. Natura wiele im zawdzięcza. Poza tym - to całkiem miłe stworzenia :)

A na pożegnanie Żuk leśny z Magury Małastowskiej.

Do zobaczenia!

Źródła informacji:
Bellmann H., Atlas owadów, poradnik obserwatora,
www.przyroda.cad.pl
pl. wikipedia.org
www.przyroda.mazury.pl