Okiem wędrowca - Świątkowa Mała

Witajcie,

Zabieramy Was dzisiaj w podróż do pięknej, malowniczej miejscowości, położonej na terenie Magurskiego Parku Narodowego.
Przed nami Świątkowa Mała.

w słoneczne dni takie widoki są tutaj standardem

Jest o nieduża wioska położona nad Wisłoką. Graniczy z Świątkową Wielką od północy, z Kotanią od wschodu oraz z nieistniejącą wsią Rostajne od zachodu. Od południa zamykają wieś porośnięte lasem stoki wzgórza Cyrla (694 m n. p. m.).
Jak zwykle zaczniemy od historii:

krzyż przydrożny w Świątkowej Małej

Wieś powstała już w XV wieku. Jej losy są powiązane z sąsiednią miejscowością - Świątkową Wielką.  Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1510 roku - w dokumentach wówczas odnotowano ją jako Świątkówkę. Która miejscowość powstała jako pierwsza? Intuicja podpowiada, że Świątkowa Wielka. Nic bardziej mylnego - starsza jest Świątkowa Mała. W 1581 roku wieś liczyła 8 łanów - była mniejsza od Świątkowej Wielkiej, liczącej wtenczas około 19 łanów. Wtenczas w Świątkowej Małej było  dworzyszcz wołoskich i 1 sołtysie. Wtedy też odnotowano we wsi kniazia, co należy wiązać z przybyciem osadników wołoskich i przeniesieniu wsi na prawo wołoskie. Wieś została przez dzieje mocno doświadczona. W 1629 roku najazd tatarski sustoszył całą okolicę. Wtedy wieś należała do rodu Stadnickich. Potem wieś przeszła w ręce rodziny Kochanowskich i wreszcie - Siemieńskich. We wsi mieszkało pod koniec XIX wieku 250 osób - w większości greckokatolickich Russnaków. Pewnie dostrzegliście literówkę w słowie Rusnak? Nie, to nie pomyłka. W Świątkowych Łemkowie bardzo podkreślali odrębność narodu rusnackiego od polaków i ukraińców. Tutaj prądy ukraińskie nie znajdowały poklasku. Mieszkańcy uważali, że "Russnak", pisany przez twarde, podwójne s"s" jest prawdziwym Łemkiem - rusnakiem, nie podlegającym wynarodowieniu. "Rusnacy" zaś pisani przez jedno "s" mieli być podatni na polonizacje i ukrainizację.

Zbliżamy się do cerkwi..

Wieś nigdy nie była samodzielną parafią. Posiadała jedna własną cerkiew. Prawdopodobnie pierwsza świątynia istniała tutaj już w 2 połowie XVI wieku, jako ilia parafii prawosławnej w Grabiu. Po unii brzeskiej parafia ta zmieniła wyznanie na greckokatolickie. Następnie, po wybudowaniu w 2 połowie XVIII wieku (1762?) istniejącej do dziś cerkwi Świątkowa Mała stała się filią parafii w Rostajnym. W roku 1860 wieś i cerkiew podporządkowano parafii unickiej w Świątkowej Wielkiej. Świątynia nosi wezwanie Św. Michała Archanioła. Co do samej cerkwi: Jest to budynek typu zachodnio łemkowskiego, trójdzielny, z dzwonnicą nad babińcem. Cerkiew jest drewniana, o konstrukcji drewnianej. Prezbierium i nawę obito deskami, wieżę - dzwonnicę zaś gontem. Obiekt był w XIX wieku przebudowywany - dodano nad babińcem wieżę, a dach namiotowy zastąpiono dachem kalenicowym. Pokrycia dachowe wieńczą trzy kopuły z niby-lataniami, zwieńczone pięknymi, kutymi krzyżami.
Obiekt zamknięto w latach 30, po schiźmie tylawskiej. Po wysiedleniach cerkiew oddano w użytkowanie osadnikom obrządku łacińskiego. Obiekt był mocno zdewastowany. Przeniesiono doń ocalałe elementy wyposażenia ze zniszczonej świątyni w Rostajnem. Cerkiew jednak kilkakrotnie nawiedzali złodzieje - zrabwano m. in. carskie wrota (zostały wycięte!) i ikony z rzędu świąt (prazdniki) w ikonostasie. Świątynię kilkakrotnie remontowano. Ostatnie prace zakończono zaledwie kilka lat temu - ściany zewnętrzne pokryto wielobarwnymi pasami - ta oryginalnie wyglądała cerkiew. Świątynie łemkowskie pierwotnie były dość często malowane od zewnątrz, co zobaczyć można m. in. w Świątkowej Wielkiej. Patrząc na piękne malowidła świątyń w Rumunii, dochodzimy do wniosku że to chyba ma jakiś związek (Wołosi przybyli tutaj z terenów bałkańskich). Co ciekawe, niektórzy twierdzą, że obecna świątynia powstała poprzez rozbudowę XVII wiecznej kaplicy. Czy to prawda - trudno powiedzieć.

piękne malowanie izbicy

Ale wróćmy do historii. W latach 1830-1831 szalała na Łemkowynie epidemia cholery. Nie oszczędziła też i  omawianej miejscowości. Jakby mało tego, w 1847 roku okolicę nawiedza susza i w efekcie - fala głodu. Wtedy również zmarło wielu mieszkańców. Ale o nie koniec klęsk. Wiosna roku 1854 była deszczowa, nie można było pracować, zebrać siana itd. Dodatkowo pewnej nocy pojawiła się kometa. Tego było za wiele dla umęczonych mieszkańców obydwóch Świątkowych. Uznano to za znak nachodzącego końca świata. Łemkowie zaczęli masowo sprzedawać grunty, inwentarz i dobytek miejscowemu Żydowi - karczmarzowi. Pieniądze przepijali w tj samej zresztą karczmie. Gdy kończyły się pieniądze - pito pod zastaw.. Ale koniec świata nie nadchodził. Mieszkańcy więc musieli zacząć żyć normalnie, mocno drapiąc się po głowie jak związać koniec z końcem.

idą do Krempnej mija się kapliczkę ...

... z pięknym wnętrzem

W pierwszej wojnie światowej kilkunastu mieszkańców poszło na front. Czterech już nie wróciło, polegli w walkach. W okolicy toczono walki, efektem czego były spalone zabudowania. W roku 1918 Świątkowe dołączyły do Ruskiej Ludowej Republiki Łemków. Tymczasem wieś powoli się rozwijała - przed II Wojną liczyła ponad 280 mieszkańców. Był tutaj tartak parowy, działały dwie kuźnie - cygańska i łemkowska. W Świątkowej Małej był też szewc.

W roku 1927 większość mieszkańców przechodzi na prawosławie. Nie budują własnej cerkwi, uczęszczają do wzniesionej światyni w Światkowej Wielkiej. Cerkiew unicka natomiast zostaje zamknięta jako własność kościoła katolickiego. Powodem konwersji mieszkańców był spór z unickim parochem. Mieszkańchy chcieli uzyskać część gruntu kościelnego pod budowę szkoły. Nie uzyskali zgody, więc przestali poczuwać się do potrzeby zostania przy obrządku greckokatolickim. Przy obrządku greckokatolickim pozostało 11 osób.


W 1945 roku duża część mieszkańców wyjechała na Ukrainę, resztę (7 rodzin) wysiedlono w 1947 roku na ziemie zachodnie. Sprowadzono tutaj osadników z okolic Nowego Targu. Po 1956 roku część Łemków powróciła w rodzinne strony.

na wiejskim cmentarzu

Dziś w Świątkowej Małej mieszka nieco ponad 110 osób, głównie polskiego pochodzenia. Przez wieś prowadzi DW 992, prowadząca do przejścia granicznego ze Słowacją. Cerkiew stoi obecnie nieco na uboczu, przy wiejskiej, asfaltowej drodze około 500 metrów od drogi wojewódzkiej. Co warto tutaj jeszcze zobaczyć? Na pewno cmentarz wiejski, zlokalizowany obok cerkwi. Znajdziecie na im kilkanaście pięknych, kamiennych krzyży wykonanych przez okolicznych kamieniarzy. Zaciekawi Was też pewnie murowana, XIX - wieczna kapliczka przy drodze do Krempnej. A już na pewno zaciekawią Was piękne widoki na okoliczne wzgórza. Będąc koło cerkwi zerknijcie na nową kapliczkę postawioną w 2010 roku. Światkowa Mała to ciekawa alternatywa dla kolarzy - drogi sprzyjają bowiem fanom tej dyscypliny sportowej. Natomiast piechurom jest tu trochę trudniej - chyba że ktoś lubi dreptać po asfalcie.. Przez wieś prowadzi również Szlak Architektury Drewnianej, tak więc i zmotoryzowani turyści się tutaj odnajdą.

pamiątkowa kapliczka przy cerkwi

Pierwszy raz byliśmy tutaj jakieś 3 lata temu. Wtedy to dreptaliśmy z Bartnego do Krempnej. Bardzo spodobała się nam tutejsza świątynia, i okoliczne krajobrazy. Natomiast nie spodobał się nam marsz po asfalcie.. Od tego czasu wpadaliśmy utaj jeszcze kilka razy, np. by zobaczyć cerkiew.

Mamy nadzieję, że wpis się Wam spodobał. A przede wszystkim - że spodobała się Wam ta urocza wioska.

Pozdrawiamy!









Źródła informacji:
Gajur J., 2006, Łemkowskie Magury.
Michalak J., 1998, W dorzeczu Górnej Wisłoki. Krempna, Nowy Żmigród i okolice.
Luboński P. (red.), 2012, Beskid Niski. Przewodnik dla prawdziwego turysty.