Pętna - okiem wędrowca cz. 3

Witajte,

Tym razem chcemy zaprezentować Wam wieś łemkowską, położoną w zacisznej dolinie potoku Małastówka. Do tej miejscowości mamy sentyment - to jedna z pierwszych miejscowości odwiedzonych przez nas w Beskidzie Niskim.. Przedstawiamy Wam Pętną.

cerkiew w Pętnej

                                 

Pętna (Pankna po łem., Pantna po ukr.) to niewielka miejscowość leżąca między Małastowem a nieistniejącą już Banicą.  Jak już wspomniano, ulokowano ją w dolinie potoku Małastówka. Dostęp do wsi "zamykają" okoliczne pasma wyniesień - Od północy i północnego wschodu Zawiersza (669 m n. p. m.) oraz Dziamera (759 m n. p. m.) i Pętna Góra (721 m n. p. m.) a od południa bezimienne wzgórza w paśmie Wirchnego (635 m n. p. m.). Od północy natomiast granicę wsi wyznacza skrzyżowanie drogi wiejskiej z szosą Gorlice - Konieczna. Samo pochodzenie nazwy nie jest znane, chociaż czasem mówi się że pochodzi od pętania ofiar przez zbójników - inna teoria mówi o słowie pętać, znaczącym  "gubić, mylić drogę". Pętna to wieś królewska, lokowana w 1557 roku na prawie wołoskim przez bieckiego starostę Stanisława Bonere. Po rozbiorach wieś odkupiła od starostwa bieckiego rodzina Siemieńskich. Pierwsza cerkiew powstała tutaj w 1700 roku, rozebrano ją zaś w 1935 (była drewniana) w związku z wybudowaniem nowej, murowanej w 1916 roku.

Idąc od Banicy...

figura Świętej Rodziny, chyba najpiękniejsza..

Już w XVIII wieku w miejscowości tej przewagę wyznaniową miał kościół wschodni (na około 500 mieszkańców tylko kilka rodzin było wyznania rzymsko - kat. I mojżeszowego). W XIX wieku wydobywano tutaj ropę naftową, w 1881 roku było tu 5 szybów sięgających ponad sto metrów w dół. Szyby należały do żydowskiej rodziny Wethejmów. Ponownie ropy szukano tutaj w międzywojniu, ale bez rezultatów. W roku 1885 odnotowano 680 mieszkańców w 105 gospodarstwach.

mgła towarzyszyła nam przez całą drogę..

ślady dawnej zabudow wsi..

Wielka Wojna nie ominęła miejscowości. Ciężkie walki toczono w rejonie przełęczy Małastowskiej i Banicy. Pętnej nie ominęła również Operacja Gorlicka - 2 maja 1915 roku z Wirchnego ruszyły masy wojsk C.K. z X Korusu w kierunku Bartnego i Przegoniny. Pamiątką po walkach w rejonie Pętnej jest cmentarz wojenny nr 63. Spoczywa na nim 86 żołnierzy armii c.k. oraz 29 żołnierzy carskich. Ulokowany jest na północnym stoku Wirchnego, i prowadzi do niego wygodna ścieżka znaczona czarno - białymi trójkątami  Podczas walk spłonęła znaczna część zabudowy wsi, uszkodzona została również drewniana cerkiew.

w Pętnej można zobaczyć kilkanaście przydrożnych krzyży, kapliczek i figur

pomnik fukcjonariuszy Milicji poległych w Pętnej w 1946 roku

Pętna należała do miejscowości o silnie pro ukraińskim nastawieniu. Już w 1903 roku powstała tu czytelnia ukraińskiego towarzystwa „Proświta” (jedna z pierwszych w zachodniej Łemkowszczyźnie). Zamknięto ją w latach 30 XX wieku z rozkazu władz. Wieś opowiedziała się przeciw wprowadzeniu do szkół nauczania w dialekcie łemkowskim, wybierając język ukraiński. Asafat Hrywna z Pętnej kierował akcję protestacyjną w całym powiecie gorlickim. Wpływ na to mieli duchowni, szerzący idee pro ukraińskie. W roku 1934 założono tutaj koło Ukraińskiego Towarzystwa Pedagogicznego „Ridna Szkoła”. W 1936 r mieszkało tutaj około 760 Łemków wyznania grekokatolickiego. W okresie 11-15 czerwca 1947 roku wieś została wysiedlona.

cmentarz wojenny nr 63

Pod koniec lat 50 i początkiem lat 60 mieszkańcy zaczęli wracać w rodzinne strony. Musieli jednak odkupywać gospodarstwa od osadników. Różne też podejście do Łemków mieli też tutejsi mieszkańcy, a znane są różne incydenty np. podpalenie domu mieszkającej tutaj rodziny Polskiej – kto to zrobił, po dziś dzień nie wiadomo, ale prawdopodobnie była do prowokacja.

w Pętnej można jeszcze zobaczyć kilka chyż

cerkiew tuż tuż...

fragment lapidarium - dzisiaj krzyże stoją już na swoich miejscach

dzwonnica z XVIII wiecznej cerkwi

Dzisiaj zlokalizowanych tutaj jest około 40 gospodarstw – połowa należy do Łemków. Zakupują tu również grunty ludzie nie związani z tymi ziemiami.

A teraz kilka słów o cerkwi z 1916 roku.

Jest to murowana cerkiew jednokopułowa, zbudowana na planie krzyża greckiego. Przed wejściem stoi przepiękna, drewniana dzwonnica pochodząca z 1700 roku. Stoją tam też 2 krzyże poświęcone rocznicy chrztu Rusi, w tym jeden wystawiony w 1938 roku na pamiątkę „950-lecia chrztu Rusi – Ukrainy”- to jedyny krzyż rocznicowy w Łemkowszczyźnie Zachodniej noszący na sobie nazwę Ukrainy. Jest to cerkiew grekokatolicka. 

Obok cerkwi są dwa cmentarze – stary liczący kilkadziesiąt krzyży i obelisków, oraz nowy, powstały w okresie międzywojnia.

kapliczka z XIX wieku

widok na cerkiew i cmentarz z przełęczy Małastowskiej

W Pętnej zobaczycie przydrożne krzyże i kapliczki – jest ich kilkanaście. Jedna z nich przedstawia św. Rodzinę, to chyba najpiękniejsza z tutejszych kapliczek…

W 1975 roku wystawiono na granicy wsi pomnik ku czci dwóch zabitych tutaj w  1946 roku milicjantów. Zginęli prawdopodobnie z ręki upowców. Obydwaj nosili takie samo imię i nazwisko: Stanisław Lenartowicz. Do dziś z pomnika pozostał tylko betonowy element - tablica nie zachowała się.

jesienią Pętna jest zdecydowanie piękniejsza..

zmiany, zmiany....

tak teraz wygląda dawne "lapidarium" 

Pętną odwiedziliśmy pierwszy raz na przełomie lutego i marca chyba 2013 roku. Było wtedy zimno, chłodno, mgliście. Mimo że nie udało się nam zrobić ładnych zdjęć to byliśmy szczęśliwi - wędrowaliśmy po Beskidzie, do którego tak zawsze nam tęskno było! Do Pętnej wtedy szliśmy od Banicy. Wielkie wrażenie zrobiła na nas duża liczba przydrożnych krzyży i kapliczek. No i cerkiew, pięknie skąpana we mgle...
Kolejny raz zajrzeliśmy tutaj w listopadzie 2014 roku. Pogoda była taka sama jak podczas pierwszych odwiedzin... A ostatni raz, przelotem, odwiedziliśmy Pętną wrześniową porą 2015 roku. Pięknie było! Był ranek, słońce wychylało się zza wzgórz. Było przyjemnie ciepło, w powietrzu unosił się zapach ziół.. Istna sielanka. Wtedy też (w końcu) odwiedziliśmy cmentarz wojenny. Zobaczyliśmy też pewną zmianę przy cerkwi:

Stowarzyszenie "Magurycz" kierowane przez Szymona Modrzejewskiego w sierpniu 2015 roku uporządkowało stary cmentarz łemkowski przy cerkwi. Kto z Was był, pewnie zastanawiał się nad dziwnym, "szeregowym" ustawieniem cmentarnych krzyży. Otóż (chyba) w latach 80 XX wieku ktoś wpadł na pomysł stworzenia czegoś na kształt lapidarium - stąd też była taka fantazyjna forma "cmentarza". Szymon i inni wolontariusze odtworzyli dawny układ nagrobków na cmentarzu.

Jeszcze słowo o szlakach turystycznych. Pętna jest rajem dla miłośników zimowego szaleństwa na nartach - biegówkach. Wieś jest wręcz opleciona ścieżkami "Śnieżne trasy przez lasy". Piechurzy też znajdą coś dla siebie - przez Wirchne nad Pętną biegnie niebieski szlak, od którego odchodzi czarny szlak "cmentarny" prowadzący na cmentarz nr 63. Szlak ten zarazem wychodzi również od przystanku PKS w centrum wsi, wiec stanowi też niejako łącznik ze szlakiem pieszym. Trasą niebieskiego szlaku prowadzi również szlak konny. Również fani jednośladów znajdą tu coś dla siebie - przez Pętną wiedzie asfaltowa droga, którą na pewno w sposób przyjemny można przejechać rowerem..

No, tyle tego. Mam nadzieję że post się spodobał. A na pożegnanie jeszcze kilka jesiennych spojrzeń z Pętnej..

Pozdrawiamy serdecznie!

* informacje:
Oficyna Rewasz, 2012, Beskid Niski. Przewodnik dla prawdziwego turysty. Pruszków
Czajkowski J., 1999, Studia nad Łemkowszczyzną,  Sanok
www.beskid-niski.pl