Okiem wędrowca - Rzepedź

Witajcie!

Dzisiaj zabieramy Was na spacer po wschodnich obrzeżach Beskidu Niskiego. Zapraszamy Was serdecznie do Rzepedzi. Miłej lektury!
Rzepedź ("stara") leży w dolinie potoku Rzepedka oraz rzeki Osławicy ("nowa"), do któej zresztą wspomniany potok na terenie wsi wpada.  Od północy wioska graniczy z miejscowością Szczawne, a od południa sięga Jawornika (dawnego przysiółka Miklaszki). Od wschodu Rzepedź sąsiaduje z Turzańskiem, a od zachodu wieś opiera się o długi masyw Diłu (689 m n. p. m.). Od północnego-zachodu też wieś zamyka Rzepedka (708 m. n p. m.).

te krzyże zobaczycie na terenie "starej" Rzepedzi

Jak zwykle zaczniemy od historii. Nie bez powodu przeplatać się tu będą określenia "stara" i "nowa"..

Wioskę lokowano w roku 1526 na prawie wołoskim. Należała do dóbr królewskich, a więc można powiedzieć "zasilała skarb Korony". Przywilej lokacyjny z ramienia królewskiego wydał starosta sanocki Mikołaj Wolski na ręce niejakiego Jarosza Miejszewskiego.
W roku 1565 obrabiano tutaj 24 łany: 1 popi, 1 sołtysi i 22 kmiece. I wieś rozwijała się, i kto wie, pewnie byłaby jedną z większych w regionie gdyby nie XVII - wieczny najazd Rakoczego. Po przejściu wojsk siedmiogrodzkich obrabiano w Rzepedzi tylko 2,5 łana. Ot, wojna...

Po zajeciu Galicji przez Austrię w XVIII wieku Rzepedź stała się częścią majątku cesarskiego, jednak została w XIX wieku sprzedana w ręce prywatne, mianowicie kupił ją Jan Kanty Podolecki, działacz niepodległościowy i poeta. Brał on udział m. in. w powstaniu listopadowym, organizacji powstania krakowskiego czy też w rozruchach we Lwowie w ramach tzw. Wiosny Ludów.  W latach 30 XIX wieku wieś kupił z kolei kolejny uczestnik powstania listopadowego, Stanisław Niezabitowski. Po upadku powstania tutaj dożył swoich dni. W 1824 roku wzniesiono najnowszą, ostatnią cerkiew w Rzepedzi. W roku 1889 mieszkało w Rzepedzi 775 mieszkańców, głównie Rusinów.

widok z Rzepedki w kierunku Bieszczadów

Cerkiew p.w. Św. Mikołaja Biskupa z 1824 roku

Wiele działo się tutaj w czasie Wielkiej Wojny, gdyż toczono o okoliczne masywy górskie zacięte walki, płonęły domy, ludzie tracili dorobek całego życia... Wieś po zakończeniu walk I - wojennych przynależała do tzw. Republiki Komańczańskiej (1918-1919).

Wieś była duża. W roku 1921 naliczono tutaj 817 mieszkańców (745 grekokatolickich Rusinów, 44 Polaków i 28 Żydów) żyjących w 141 domach. W Rzepedzi była stacja kolejowa, przy linii wiodącej z Zagórza do Medzilaborców. Linię tą zbudowano w XIX wieku w celu m. in. zabezpieczenia słynnej twierdzy przemyskiej..
W latach 20 zbudowano też odcinek kolejki wąskotorowej, łączący Rzepedź z Duszatynem i Mikowem - kolejka ta służyła do dowozu drewna (w  Rzepedzi działał tartak).
Tutaj też w latach 30 umiejscowiono główny garnizon batalionu KOP "Komańcza".

Na cmentarzu greckokatolickim w Rzepedzi

W okresie II wojny światowej w okolicy przebiegały trasy kurierskie, którymi to kontaktowano się z rządem w Londynie. Okupanta niemieckiego wspierała ofiarnie policja ukraińska - w 1944 roku w Rzepedzi z rąk tychże policjantów właśnie zginął Polak. Po odejściu Niemców w 1944 na te tereny wkoczyły oddziały UPA. Tutejsze masywy leśne, szczegónie dość blisko leżąca Chryszczata, stały się dogodnymi bazami, pozwalającymi na skuteczną obronę przed oddziałami WP. Na tych terenach również UPA uzyskała pewną ilość zwolenników, i walka z nią była trudniejsza.

W latach 1946-47 wysiedlono ze wsi większość mieszkających tutaj Rusinów. Pozostawion tylko pracowników kolei w celu zachowania jej funkcjonalności. W budynku stacji PKP stacjonował wtenczas oddział WP.

fragment kolejki wąskotorowej. Chodzą słuchy, że ma być znów przywrócona do życia!

Wioska opustoszała, pozostała cerkiew, trochę wiejskiej zabudowy na terenie "starej" wsi. Tam, gdzie jest "nowa" Rzepedź, były wtenczas tylko 2 budynki mieszkalne..
Po wojnie postanowiono wykorzystać gospodarczy potencjał Bieszczadów - lasy, na jeszcze większą skalę niż dotychczas. Zbudowano tutaj olbrzymie zakłady drzewne, sprowadzono doń maszyny nawet z Anglii, odbudowano i rozbudowano kolejkę wąskotorową, by zwozić surowiec do produkcji m. in. płyt wiórowych czy sztucznego, płynnego dymu wędzalniczego. Zakłady te zatrudniały około 700 pracowników. I tu pojawił się problem, bo na wyludnionych terenach Bieszczczadów i Beskidu Niskiego trudno było znaleźć kadrę do tak dużego zakładu. Rozwiązanie było proste - zbudowano wielkie osiedle robotnicze. Tak też powstały bloki, hotel robotniczy i centrum handlowo-usługowe, a w latach 80 -tych nawet zbudowano kościół. Obecnie jest to Rzepedź-Osiedle. Bardzo dziwne wrażenie robią te bloki, gdy wjeżdża się do Rzepedzi czy to od Komańczy, czy też ze Szczawnego. Wspomniane osiedle powstało właściwie na gruntach Turzańska, niemniej osiedle stało się częścią Rzepedzi. W tutejszym zakładzie przetwarzano olbrzymią ilość drewna. Pracę znajdowali tutaj też i okoliczni mieszkańcy, w tym Łemkowie, któzy powrócili w rodzinne strony po 1956 roku. Jednak w dobie kryzysu z lat 90. Zakłady Przemysłu Drzewnego upadły. Dla setek ludzi oznaczało to bezrobocie i poważne problemy. Co prawda od jakiegoś czasu na terenie zakładów działa firma "Nowy Styl", przejęła ona część dawnych zakładów a nawet zbudowała nowe budynki, niemniej produkcja prowadzona jest tutaj na dużo mniejszą skalę niż dawniej. Nie działa jednak kolejka wąskotorowa (chociaż ostatnio pojawiły się plany jej odtworzenia dla celów turystycznych) a i po samej linii normalnotorowej z Zagórza do Komańczy pociągi jeżdżą rzadko.

Rzepedź - Osiedle

Stacja w Rzepedzi

Ale Rzepedź to miejsce ciekawe i kontrastowe - z jednej strony stosunkowo ludne i nowoczesne osiedle z blokami, sklepami, parkingami, ogródkami działkowymi, a z drogiej - "wieś" ze starymi chyżami, piękną cerkwią w stylu osławskim i starymi, łemkowskimi krzyżami przydrożnymi. Sama cerkiew według nas nie ustępuje pod względem urody słynnej cerkwi w Komańczy. Cerkiew w Rzepedzi nosi wezwanie Św. Mikołaja Biskupa. Obok tego drewnianego cuda jest cmentarz, a na nim np. nagrobek St. Niezabitowskiego, powstańca listopadowego i właściciela wsi. A idąc starą drogą od cerkwi można zobaczyć kilka przydrożnych krzyży, i wspiąć się po stokach na Rzepedkę, by zobaczyć np. Bieszczady

Szlaki wiodące przez Rzepedź:
- Szlak Ikon
- Szlak "dobrego wojaka Szwejka"
- szlaki rowerowe

Co warto w Rzepedzi zobaczyć:
- cerkiew p.w. Św. Mikołaja Biskupa z 1824 roku
- przydrożne krzyże w "starej" wsi"
- cmentarz greckokatolicki z zabytkowymi nagrobkami
- XIX - wieczka napliczka przy kościele w "nowej" wsi
- pozostałości kolejki wąskotorowej - tory, zdewastowane zabudowania
- piękne widoki z Rzepedki
- dolina Osławicy
- stara zabudowa Rzepedzi, jak też i ciekawie kontrastująca z lasami zabudowa industrialna

Z naszej strony to tyle. Rzepedź lubimy. Często jest dla nas bazą wypadową albo przystankiem w czasie podróży. I jest to wyjątowe miejsce, na prawdę warte poznania. A na koniec słowo na temat samej nazwy wsi. Pochodzi ona od wołoskiego słowa repede, oznaczającego bystry potok.

Dziękujemy za odwiedziny! Pozdrawiamy!




Źródła inf.:
Luboński P. (red.), 2012, Beskid Niski. Przewodnik dla prawdziwego turysty
www.bieszczady.net.pl
www.twojebieszczady.net
pl.wikipedia.org
www.apokryfruski.org
wolyn.org