Radocyna

Witajcie!

Po długiej przerwie wracamy. Po wakacjach chcemy dać Wam również zastrzyk Naszych najświeższych przeżyć. Oto „sprawozdanie” z jednego z wielu etapów Naszej wędrówki po Zachodniej Łemkowynie. Miłej lektury kochani.

dębowy krzyż przy granicy z wsią Czarne  /

Radocyna leży w dolinie Wisłoki, majacej niedaleko, przy granicy swoje źródła. Od północy niemal sięga skrzyżowania z drogą do Lipnej. Od wschodu wieś zamykają bezimienne wzgórza (pośród nich znajdziecie jeziorko osuwiskowe, chociaż ostatnimi czasy jest ono niemal wyschnięte) a od zachodu - stoki wzgórza Mały Beskid (631 m n. p. m.). Od południa tereny wsi sięgały niemal granicy państwowej.
Była to piękna, ludna, tętniąca życiem wieś. Pierwsze wzmianki mówiące o Radocynie pochodzą już z przełomu XVI i XVII wieku (1595).
Wieś należała w 1629 roku do rodu Stadnickich. Wiadomo, że już w latach 20 XVII wieku mieszkał we wsi pop. Nie jest to równoznaczne z datą budowy cerkwi, niemniej zapewne w XVII wieku świątynia tutaj stanęła. W 1665 roku wieś liczyła 33 mieszkańców. Mieszkańców przybywało, wieś się rozrastała - w 1758 roku liczyła już 389 mieszkańców.  Sto lat później,  w roku 1888 było tutaj 87 gospodarstw, i żyło około 500 mieszkańców – w tym zdecydowaną przewagę mieli grekokatolicy (oprócz nich żyło we wsi 7 Żydów). 
Tak jak wsie okoliczne, także i Radocyna była wsią typowo łemkowską. Cerkiew  unicką zbudowano tutaj w 1898. Była to drewniana cerkiew pw. Śww. Kosmy i Damiana. Zresztą nie była to pierwsza cerkiew. Poprzednią, stojącą bliżej Wisłoki zniszczyła powódź. Właścicielka wsi ofiarowała materiał na budowę nowej cerkwi, byle tylko stanęła ona dalej od rzeki...
W roku 1900 mieszkało tutaj 468 osób w 86 domach. Byli to głównie Łemkowie wyznania unickiego.
30 lat później we wsi mieszkało 455 osób w 85 domach...
Wieś rozwijała się spokojnie aż do wybuchu I Wojny Światowej. Nie oszczędziły wsi działania wojenne. W latach 1914 i 1915 w Radocynie przez długi okres utrzymywał się front.  Pamiątką tych czasów jest cmentarz wojenny nr 43, założony obok cmentarza parafialnego.

Łemkowskie krzyże i kapliczka w Radocynie - niedokończone lapidarium. 

pomnik znajdujący się przed "Hotelem Radocyna" 

 Po czasach wojennej zawieruchy wieś ponownie zaczęła się rozwijać – działały w Radocynie dwa sklepy ( Łemkowski i Żydowski )*, funkcjonował teatr wiejski, czytelnia (od 1926), szkoła. Zdecydowana większość mieszańców wsi przeszła na prawosławie (schizma tylawska). Zbudowano też w pobliżu cerkwi unickiej czasownię prawosławną (na mocy konkordatu z 1925 r wyznawcy prawosławia nie mogli korzystać ze świątyń unickich). Przy obrządku grekokatolickim pozostały jedynie dwie rodziny. Prawosławni mieszkańcy wznieśli ciekawą świątynię - połączyli pod jednym dachem dom modlitwy i mieszkanie dla duchownego. W 1936 r we wsi żyło: 435 prawosławnych, 2 osoby wyznania unickiego, rodzina żydowska prowadząca sklep, rodzina cygańska zajmująca się kowalstwem oraz żołnierze Straży Granicznej wraz z rodzinami , łącznie 28 osób obrządku zachodniego – wieś bowiem, tak jak dziś leżała na pograniczu Polsko – Słowackim (wówczas Polsko – Czechosłowackim).

stara jabłoń i krzyż łemkowski, świadkowie dawnych dni.. 

pozostałości piwnicy

zaniedbana kapliczka łemkowska  

budynek szkoły,jedyny zachowan budynek w Radocynie 

obraz przedstawiający Radocynę w czasach jej świetności (il. na tabl. inf.)  

  Przyszła II woja światowa. W dawnej Polskiej strażnicy ulokowały się jednostki Grenschutzu. Niemcy zabrali ze wsi Żydów. Przyszedł również rok 1945, czas tragedii Łemkowyny. Pod wpływem nacisku władz Polskich i sowieckiej agitacji większość mieszkańców wsi wyjechało w okolice Krzywego Rogu. Tu spotkał ich srogi zawód. Chcieli wrócić, jednak nigdy im na to nie pozwolono (udało się to tylko 1 rodzinie łemkowskiej)… We wsi pozostało kilka rodzin łemkowskich – te zostały wysiedlone na tzw. Ziemie Zachodnie w 1947 roku w ramach Akcji Wisła. Radocyna obumarła. A opuszczone domostwa odwiedzali jedynie złodzieje, szabrownicy. W budynku szkoły przez kilka lat stacjonował oddział WP.  W 1955 r rozebrano zarówno unicką cerkiew jak i prawosławną czasownię. W latach 50 powróciły dwie rodziny łemkowskie, i zamieszkały w wyremontowanym własnymi siłami budynku szkoły. W 1973 roku zmuszono je do ponownego wyjazdu.

plan zabudowy Radocyny (il. na tabl. inf.) 

krajobraz w Radocynie 

nagrobek na cmentarzu łemkowskim 

Pośród traw cmentarz ukryty.. 

cmentarza łemkowskiego ciąg dalszy.. 

na cmentarzu wojennym nr 43 w Radocynie 

Jak dziś wygląda Radocyna? Opowiemy co zobaczyliśmy. Idąc drogą z „Hotelu Radocyna” znajdującego się w Czarnem, minęliśmy drewniany krzyż – postawiono go na skrzyżowaniu dróg z Radocyny na Czarne i Lipną. Samo „drewno” krzyża pochodzi z lat 30 XX w, zaś elementy metalowe są z XIX wieku. Jest to "krzyż pańszczyźniany", postawiony na część zniesienia pańszczyzny (tego typu krzyż postawiono także np. w Przybyszowie). Idąc dalej, mijaliśmy krzyże i kapliczki łemkowskie. Ciche, spokojne.. Mniej lub bardziej zniszczone, czasem zaś odnowione i zadbane. W gąszczu drzew i chwastów skrywały się przy drodze dawne piwnice, a wprawne oko wyłapywało miejsca, w których dawniej stały chyże… Nieodłączne w krajobrazie są stare jabłonie, pozostałości bo łemkowskich sadach. Co ciekawe, przy drodze, niedaleko krzyża pańszczyźnianego planowano stworzyć lapidarium, ale na skutek protestów zaniechano tego, i postawiono tam tylko kapliczkę i dwa krzyże. Mimo posępnego nastroju, nie można zaprzeczyć, że wokół nie jest pięknie – wspaniałe krajobrazy, rozlewiska, bagienka, polany łąki i lasy – to wszystko jest tak niepowtarzalne.. A jednak brakuje gwaru ludzi. Idziemy wiec dalej, zbliża się wieczór. Natknęliśmy się na budynek wspomnianej szkoły – jedyny ocalały budynek w Radocynie. Jednak i on chyli się ku upadkowi.. Zarazem jednak natknęliśmy się na dwa nowe, świeżo wymurowane domu – zapewne domki na czas wypoczynku letniego. Wkrótce i ujrzeliśmy cmentarz łemkowski – wbrew temu co mówi tablica informacyjna obok (remontowany kilka lat temu) cmentarz jest w opłakanym stanie. Znajduje się na nim około 20 nagrobków, najstarszy z 1894 roku. Od razu jednak widać że było ich zdecydowanie więcej. Czas jednak nie zna litości. W równie strasznym stanie jest cmentarz wojenny nr 43, na którym spoczywa 2 żołnierzy armii C.K. i ponad 70 żołnierzy armii rosyjskiej. Piękna inskrypcja, choć zatarta mówi wszystko:

„ Nie znaliśmy życia drugiego człowieka,

Teraz śmierć Nas połączyła.”

Krzyże upadają, zamazują się nazwiska poległych… Cmentarz łemkowski zaś tonie w chwastach i trawie, rozpadają się nagrobki.. Przyroda przejmuje w opiekę zmarłych.

na unickim cerkwisku 

stąpamy po posadzce cerkwiska.. 

miejsce po czasowni prawosławnej

Wracając do wspomnianego wcześniej „Hotelu” wstąpiliśmy na cerkowisko znajdujące się niedaleko cmentarzu, tuż prze drodze. Wstępując tutaj ostrożnie człowiek staje się pokorny, pochyla głowę, milknie. Do dziś wśród liści i traw (cerkowisko porastają drzewa) znaleźć można kolorowe kafelki podłogowe. Dotykając ich, gładkich, barwnych, pięknie zdobionych – czuje się brak czegoś, pustkę, gorycz. Gdy powróciliśmy na drogę straciliśmy chęć do rozmowy na dłuższą chwilę. Nie drzewa powinny tutaj rosnąć.. Radocyna, podobnie jak inne opuszczone wsie łemkowskie została przeznaczona pod zalesienie.. Ludzie tutaj już nie zamieszkają. Podczas kolejnej wizyty mniej - więcej zlokalizowaliśmy miejsce po czasowni prawosławnej. Na nim  nie ma śladów po świątyni.

jeden z wielu krzyży przydrożnych 

piękne widoki w Radocynie 

Wracając drogą zobaczyliśmy, ukryte w wysokiej trawie Symboliczne Drzwi – Pomnik w formie prostych, drewnianych drzwi stawianych w miejscach , gdzie dawniej były wsie łemkowskie. I chociaż już spotykaliśmy takie drzwi, również i te wywarły na Nas wielkie wrażenie. Otworzyć takie drzwi, to tak jakby wstąpić w zupełnie inny świat. W przeszłość. Tego nie da się opisać słowami, tych uczuć, myśli. Nie zawsze też dobrze jest pisać wszystko to, co się myśli, prawda?

przy źródłach Wisłoki...

bobry też czuja się tutaj całkiem dobrze

Każda wieś powinna tętnić życiem. W Radocynie już gwarów ludzkich nie usłyszymy. Bardzo chcielibyśmy, by było inaczej, by wszystkie dawne wsie się obudziły. Nie mamy jednak na to żadnego wpływu..
Chociaż... Chyba za jakiś czas zrobi się tu gwarno. Niedawno zbudowano tutaj duży hotel, budowane są prywatne domy. Nijak to wszystko już do doliny nie pasuje. Może jednak lepiej by pozostała cicha i bezludna? Takie jest nasze zdanie. Brak tutaj łemkowskich chyż,  porykiwania bydła - i zapewne gdyby mieszkańcy pozostali, chyże zastąpiono by nowoczesna zabudową, ale jednak pozostałby klimat, język, kultura..


Przez Radocynę prowadzi kilka szlaków turystycznych. Pieszy szlak żółty poprowadzi Was do Koniecznej lub też przez Nieznajową do Wołowca. Szlaki rowerowe, wiodące po drogach szutrowych zawiodą Was m. in. do Grabiu czy też do Krzywej. Po okolicy oprowadzi Was zielony szlak LP im. J. Jaworeckeigo. On to prowadzi m. in. do granicy państwa. Zimą fani biegówek mogą korzystać ze szlaków narciarskich "Śnieżne trasy przez lasy" - dotrą nimi np. do Banicy. Od hotelu Radocyna wiedzie czarny łącznik z żółtym szlakiem. Jest też czarno - biała ścieżka "cmentarna" wiodąca do cmentarza wojennego. A poza tym i bez szlaków można zwiedzać okolicę. Polecamy Radocynę szczególnie latem!

Pomnik Symbolicznych Drzwi w Radocynie 

Warto jednak tutaj zaglądać, pomodlić się cichutko na cmentarzu, rozejrzeć się wkoło – to piękne miejsce.
A przesłaniem niech będzie Nam inskrypcja z drzwi:
" Wsłuchaj się. Śpiewnie tu, mimo że nikogo nie ma.
Pozornie.
Przekrocz próg Domu, spełniony pieśnią będziesz. "

Pozdrawiamy serdecznie







* inf. pochodzą m.in z:
beskid-niski.pl,
cmentarzewejenne.pl,
z tablic informacyjnych na Pomniku Symbolicznych Drzwi i tabl inf przy cmentarzach,
Czajkowski J., 1999, Studia nad Łemkowszzyzną
Luboński P. (red.), 2012, Beskid Niski. Przewodnik dla prawdziwego turysty
Grzesik W., Traczyk T., Wadas B., 2012, Beskid Niski od Komańczy do Wysowej
Figiel N., Klimek P., 2011, Bieszczady, Beskid Niski.