Stolica Lemkowyny - cz. II

Witajcie!

Dziś chcielibyśmy dokończyć nasz artykuł związany z wsią Bartne. Ta wieś Nas urzekła. Mamy nadzieję, że zachęceni informacjami tutaj zawartymi i odczuciami, którymi się z wami dzielimy, pojedziecie zobaczyć na własne oczy tą uroczą krainę.

Dziewięćsił bezłodygowy w Bartnym 

w drodze na przełęcz Majdan 

wokół Bartnego lasy porasta buczyna 

w drodze na Świerzową Ruską

Jak to bywa, gdy człowiek zdrowy to nie myśli o chorobie, a gdy mu coś dolega to  nie szuka lekarza. We wsi jednak takiego specjalisty nie było, a ludzie chorowali. Z braku fachowej opieki musieli sobie radzić sami. Zielarkami, które wiedziały jaką chorobę wyleczyć danym specyfikiem naturalnym były m.in. Ulka Paszko i Ksenia Garagania. Czasami jednak, prócz zwykłych ran czy chorób zdarzały się i takie z którymi ciężej było sobie poradzić. Leczeniem złamań zajmowali się tacy fachowcy jak Iwan Dutkanycz, czy Paweł Horbal. Zęby również leczono - pozbywając się ich skutecznie raz na zawsze...  Pisząc o zawodach nie można pominąć nauczycieli, którzy z mozołem przekazywali wiedzę przyszłym pokoleniom. Pierwszym nauczycielem był Iwan Bohnaczyk, po nim jego rolę przejęły jego dzieci. Na przełomie XIX i XX wieku funkcjonowała tu szkoła sześcioletnia, w której nauczano w języku polskim i łemkowskim. Uczęszczało do niej 50 dzieci starsze uczyły się od 9-12, młodsze od 13-16. Nauka odbywała się od poniedziałku do soboty, a we wtorek i sobotę przychodził o. Wołodymir na  zajęcia religii. W 1896 powstała stacja meteorologiczna prowadzona początkowo właśnie przez Iwana. Lecz, nie na tym skończyła się jego działalność. W 1906 założył też chór cerkiewny. W Bartnym działała przed wojną (jak w wielu innych wsiach łemkowskich) czytelnia imienia M. Kaczkowskiego. Czytelnie te, z centralą we Lwowie stanowiły przeciwwagę dla proukraińskich czytelni "Proświty".

w drodze z Banicy do Bortnego... :) 

pogoda Nam dopisała ;)

Wątkowa Nas wzywa.. 

Wspominając ważne osobistości działające na tym terenie, nie można pominąć księdza Władymyra Kałużniackiego. Była o postać bardzo światła, znał sześć języków i posiadał bogaty księgozbiór, w tym wydania w języku łacińskim  rosyjskim i niemieckim. Po sprzeciwieniu się głoszeniu pro ukraińskich haseł w cerkwi, został wyrzucony z plebanii i od tej pory żył w wielkim ubóstwie błąkając się po wsi i korzystając od czasu do czasu z jałmużny niektórych rodzin. Zmarł w 1934 roku i został pochowany na cmentarzu parafialnym. Dopiero w latach 60-tych wracający z wysiedleń mieszkańcy wystawili mu pomnik, który stoi koło cerkwi po dziś dzień.


Z wsią związany jest również Dmytro Bortniański - o nim jednak opowiemy innym razem :)

Przez 22 lata pracował też tutaj Wołodymir Chylak, znany łemkowski pisarz, autor około 50 opowieści dotyczących życia na Łemkowszczyźnie. Wydawał on zazwyczaj pod pseudonimem Jeronim Anonim.
Zarówno on jak i Iwan Bochnaczyk starali zwalczać się za wszelką cenę plagę, która gnębiła tutejszą ludność, a mianowicie pijaństwo. Założyli oni bractwo trzeźwości, oczywiście osobnicy mocno nadużywający trunku nie zapisali się do niego, ale zrobiły to ich żony i dzieci. A nad tym nałogiem szkodliwym dla wszystkich trudno było zapanować, gdyż było aż 3 karczmy, 2 z nich prowadzili Żydzi, a trzecią Łemkowie. W Bartnym funkcjonowało także kilka sklepów.

Ciekawostką jest, że na terenie Bartnego poszukiwano ropy naftowej, jak wynika z przekazów ustnych, kilka kopanek znajdowało się w pobliżu potoku, mającego swe źródła na Przełęczy Majdan, oraz w pobliżu cerkwi. Jednak po latach ni natrafiono na ich ślady.

W Bartnym do dnia dzisiejszego istnieją 2 cerkwie. Jedna z nich, prawosławna od 1928 roku jest czynna do dnia dzisiejszego i odbywają się w niej nabożeństwa. Zbudowano ją w stylu wschodniołemkowskim. Jest to świątynia orientowana trójdzielna, o konstrukcji zrębowej, na kamienno-ceglanej podmurówce. Ściany są oszalowane poziomo deskami pomalowanymi na kolor zbliżony do żółto-brązowego. Okna prostokątne, dach dwuspadowy kryty blachą. W pobliżu cerkwi znajduje się kamienny krzyż z napisem Na cześć i chwałę Pana wykonali członkowie prawosławnej cerkwi w Bartnem, powróciwszy z Unii - 17 marca 1928 roku. Ikonostas został przywieziony w latach 30-tych z rozebranej cerkwi na Chełmszczyźnie, lecz podczas wysiedleń został wywieziony; pozostały po n im jedynie carskie wrota. Obecny ikonostas skomponowany jest ze współczesnych ikon. Na parapecie chóru znajduje się 12 ikon proroków z cerkwie nieistniejącej już wsi Świerzowej Ruskiej. Znajduje się tu też kopia obrazu MB Poczajowskiej (oryginał zabrali mieszkańcy w trakcie wysiedleń), oraz ciekawa ikona Michała Archanioła w babińcu. Co ciekawe prawosławne nabożeństwa w Bartnem odbywały się już podczas I Wojny Światowej, dla wojsk carskich. Podczas gdy wieś została wysiedlona świątynię użytkowano jako stajnię dla owiec lub bydła. Po powrocie w latach 1968-69 przeprowadzono gruntowny remont.

cerkiew prawosławna 

cerkiew prawosławna i pomnik Dmytra Bortniańskiego 

Druga z świątyni to cerkiew grekokatolicka. Użytkowana była przez mieszkańców do czasu schizmy Tylawskiej i ich przejścia na prawosławie. Reprezentuje ona typowy zachodnio łemkowski styl zabudowy. Trójdzielna orientowana, z wyraźnie oddzielonym babińcem, prezbiterium i nawą. Najstarsze księgi parafialne są z 1784 roku. Obecna świątynia pochodzi z 1842 i została zbudowana na miejscu starszej. Wieża jest nieco starsza i pochodzi prawdopodobnie z końca XVII wieku. Zachował się w niej piękny barokowy ikonostas, w latach 60 - tych odnowiono malowidła na ścianach zewnętrznych. Na przełomie XIX  i XX wieku przeprowadzono pierwszy gruntowny remont, drugi odbył się w latach 1968 - 1970. Po tych działaniach obiekt oddano do dyspozycji Muzeum Dworów Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach.

cerkiew grekokatolicka 

Pomiędzy tymi cerkwiami, na wzgórzu znajduje się cmentarz wojenny i parafialny. Ten drugi powstał w 1877, fakt ten upamiętnia krzyż stojący przy wejściu, zwany także krzyżem gromadzkim.Wykonany jest on z piaskowca, jak i pozostałe, zabytkowe czy też nowsze krzyże wg jednego wzoru przez miejscowych kamieniarzy. Na cmentarzu tym spoczywa właścicielka wsi, a potem młyna p. Walewska. Jej grobowiec jet wyjątkowy, ponieważ składa się z młyńskich kamieni.
Mówiąc o młynie warto wspomnieć o "przemyśle" w Bartnym. Działała w Bartnym olejarnia, był tutaj wspomniany wyżej młyn wodny (przy potoku poniżej cerkwi unickiej). W Bartnym działali także kowale i kuśnierze - w 1938 roku zorganizowano tutaj nawet specjalny kurs wyprawiania skór.

Krzyż gromadzki

Grób p. Walewskiej

Na koniec jeszcze chcielibyśmy opisać dom, w którym mieszkali, a czasem do dzisiaj mieszkają Łemkowie. Składał się on z izby, komory które sień rozdzielała od stajni dla owiec, wozowni; natomiast rozległy strych służył jako stodoła. Najczęściej zabudowania miały formę litery L i były kryte słomą.  Dookoła okien malowano obwódki z czarnych lub białych kropek. Do dziś dnia zachował się w Bartnym taki dom, który dookoła okien ma wymalowanie kwiaty. Jest to pozostałość po miejscowym malarzu.

śliczne, prawda? Obecnie (2016)  ich miejsce wstawiono nowe, drewniane, bez zdobień...

Dzisiaj wielu Bartnian żyje z rolnictwa i turystyki. Hodowla bydła mlecznego jest dla wielu mieszkańców podstawowym źródłem utrzymania. Również turystyka i agroturystyka jest dobrze rozwinięta. W Bartnym działa kilka ośrodków agroturystycznych, jest tu również Bacówka PTTK, działająca od 1977 roku. Przez wieś przebiega kilka szlaków turystycznych. Wieś stała się dostępna szerzej dla turystów dopiero w 1987 roku, gdy doprowadzono do cerkwi prawosławnej drogę asfaltową - pod Bacówkę PTTK asfalt "podciągnięto" dopiero w 1997 roku. Warto również wspomnieć, że od 1986 roku (przez 4 lata )w Bartnym przez kilka lat odbywał się znany dzisiaj festiwal "Łemkowska Watra". Wtedy było jeszcze kameralnie, dziś do Zdyni przyjeżdżają prawdziwe tłumy :) (Nawiasem dodając, brak asfaltu był "balsamem na serce" dla wsi - zachowała bowiem swój urok aż po dziś dzień ).

przez Bartne przebiega m. in. "Szlak Róży" - szlak na kamieniołomy Magurycza 

Bacówka w Bartnym 

szlak na Magurę Małastowską przez Banicę 

Bartne dzisiaj to w dalszym ciągu swojska "wsi spokojna, wsi wesoła", a co najważniejsze - pozostała wsią łemkowską. Do dziś pielęgnowane są tutaj tradycje łemkowskie, kwitnie język łemkowski.. Więcej już nie powiemy, musicie zobaczyć to sami :)

Mamy nadzieję, że przybliżyliśmy Wam nieco wizerunek naszej ulubionej wioski, do której chętnie powracamy niezależnie od pory roku. Miejscowość ta  dziś pełna jest bydła pasącego się na łąkach, dookoła zaś królują lasy, w które warto powędrować by poznać lepiej te tereny. I tutaj Nasze pytanie - czy wg Was Bartne jest stolicą Lemkowyny, czy też nie?  Jaka jest Wasza opinia? ;)

Dziękujemy za komentarze, i polecamy Wam naszą stronę facebook  ( LINK ) - polecajcie ją znajomym. Tam znajdziecie tam zawsze świeże informacje z bloga, i nie tylko...

Serdecznie pozdrawiamy ;)


* inf. z: beskid-niski.pl, przewodników  W. Grzesik, T/ Traczyk, B. Wadas, 2012, Beskid Niski od Komańczy do Wysowej oraz: Oficyna Rewasz, 2012, Beskid Niski. Przewodnik dla prawdziwego turysty.ieści KL