flora Beskidu Niskiego - Buk zwyczajny

Witajcie,

dzisiaj czas na beskidzką roślinę. Nie będzie to co prawda typowo beskidzki gatunek, ale - na pewno jeden z wyróżników beskidzkiej szaty roślinnej. I chociaż każdy z nas na pewno buka widział, może jednak uda nam się Was zaskoczyć jakąś ciekawostką.
Zapraszamy do lektury.

Buk zwyczajny (Fagus sylvatica L.) to gatunek drzewa z rodziny bukowatych.

Występowanie:
Buk zwyczajny występuje niemal na całym kontynencie Europejskim. Oprócz tego rośnie też w Azji Zachodniej. W Europie występuje od Półwyspu Iberyjskiego przez Niemcy, Francję, Europę Środkową i Półwysep Bałkański. Północną granicą występowania buka zwyczajnego są południowe obszary Półwyspu Skandynawskiego oraz południowe tereny Wysp Brytyjskich. W Azji buki zwyczajne rosną na Kaukazie oraz w Turcji i Iranie. W Polce występuje tylko do pewnych obszarów (które przedstawia poniższa mapka) Warto tutaj dodać, ze to jedyny naturalnie rosnący gatunek buka w Polsce (jest znanych około 10 gatunków buczyny).

granica występowania w Polsce Buka zwyczajnego. źródło: pl.wikipedia.org

Morfologia:
Drzewo osiąga wysokość do 45 metrów, zazwyczaj jednak osiąga 20 - 30 metrów. Nie jest to jednak bardzo żywotne drzewo - osiąga maksymalnie 350 lat, a więc w porównaniu z np. dębami -to dość krótki żywot wiedzie...
Młode drzewa mają koronę smukłą, natomiast osobniki starsze maja koronę rozłożystą, nisko osadzoną, a jeśli drzewo rośnie w zwartym drzewostanie - koronę ma osadzoną wysoko na długim, smukłym, pozbawionym odrostów  pniu. Buki mają konary wzniesione w górę.
Kora ma białoszary odcień, jest cienka, "delikatna", z "wiekiem" staje się szorstka, jednak nie pęka jak np. u graba. Młode pędy są pokryte natomiast delikatnymi, drobnymi włoskami.  Pień do mniej więcej połowy jest dobrze widoczny, powyżej - podzielony jest na konary.

buki przy drodze z Banicy do Bartnego

Liście
Liście są dość charakterystyczne. skrętoległe, o eliptycznym lub jajowatym kształcie. Osiągają do 10 cm długości i 5 cm szerokości. Brzegi liści są gładkie lub delikatnie ząbkowane. Listki os strony wierzchniej są błyszczące, i mają odcień ciemnozielone. Od spodu są matowe i mają jaśniejszą barwę. Dodatkowo młode listki są obustronnie owłosione srebrzystymi włoskami. Starsze maja owłosiony tylko nerw główny na spodniej stronie.  Liście są na końcu klinowo zwężone, zakończone krótkim ogonkiem. Jesienią liście przybierają na ogół rdzawą barwę(przed opadnięciem).  A jak wygląda pączek? Jest czerwonobrunatny, długi i ostry.

buk w "częściach". źródło: www.wlin.pl

Kwiaty
drzewo naturalnie musi mieć kwiatostany, by móc się rozmnażać. Tak więc i buczyny kwitną. Kwiaty męskie zwisają luźno, zebrane w pęczki. Mają długie osady. Każdy kwiat posiada 10 - 15 pręcików oraz jeden, krótki, rurkowaty, czerwonobrunatny okwiat. Kwiaty żeńskie są natomiast zebrane po dwa, i otacza je czteroklapowa okrywa. Okrywa, w miarę dojrzewania, twardnieje (drewnieje) zmieniając się w tzw. miseczkę.

liście oraz owoc buka. xródło: atlas.przyroda.net.pl

Owoce
Owoce buka to... bukwie. Są to jednonasienne, trójgraniaste orzeszki długości 1 - 2 cm.  Mają barwę brązową, są błyszczące, i zebrane po dwa w zdrewniałej, pokrytej kolczastymi wyrostkami pokrywie.  Owoce dojrzewają jesienią, wtedy też wypadają z pokrywek.
Owoce buka są jadalne, i całkiem smaczne. Mają słodkawy smak, i przypominają trochę orzechy - mają w sobie bowiem dużo oleju. Dlatego też wyrabia się z nich olej. Niestety jednak ma on krótką przydatność spożywczą (szybko się psuje). Owoce osiągają do 2 cm długości.
Bukwie nie tylko smakują nam, ludziom. Są ważnym składnikiem pożywienia dla zwierząt leśnych, m. in. dzików i wiewiórek.

bukwie już po otwarciu. źródło: gmiazdko.com

Warunki bytowania

żywopłot bukowy. źródło: krzewy-ozdobne.com.pl

Buk to drzewo stosunkowo wrażliwe. Nie znosi np. silnych wiosennych przymrozków, dlatego trudno o buczyny w Polsce środkowej i wschodniej. Ma dosyć wysoką tolerancję na zakwaszenie gleby, całkiem dobrze rozwija się bowiem w glebach kwaśnych (brunatnych) jak i w glebach o odczynie zasadowym (czyli wapiennych). Ogólnie rzecz biorąc jest jednak dość wybredną rośliną.  Lubi wilgotne, żyzne, napowietrzone gleby. W Europie północnej buk spotykany jest na wysokości maksymalnej 650 m n. p. m.,Im dalej na południe, tym wyżej. Dlatego buk był głównym gatunkiem np. w Karpatach (m. in. w BN i w Bieszczadach) na poziomie regla dolnego (800 - 1500 m n. p. m.). W Alpach osiąga  1540 m n. p. m., a na Etnie spotyka się go na wysokości nawet 1800 metrów... Buk jest składnikiem takich zespołów leśnych jak: las świeży, las mieszany, las wilgotny, łęg, grąd, dąbrowa  oraz oczywiście buczyna (m. in. karpacka).

Buczyna Karpacka

Niegdyś buczyna karpacka zajmowała cały regiel dolny w Karpatach. Do dziś została zdziesiątkowana, i niewiele z niej pozostało. Gatunkiem wiodącym jest tutaj naturalnie buk zwyczajny. Domieszkę stanowią: Jodła, wiąz górski i jawor.  Niekiedy w wyższych partiach zamiast jodły spotyka się świerki. W buczynie karpackiej drzewostan jest dość rzadko rozstawiony, a same buki, zdecydowanie przeważające liczebnie nad pozostałymi gatunkami maja gęste, rozłożyste korony i wysokie pnie. Wędrując przez buczynę człowiek ma wrażenie, że idzie przez niekończącą się kolumnadę, odczuwa "monumentalność przyrody", jej potęgę. Buczyna jest również piękna, i to o każdej porze roku.  Podszyt jest bardzo zredukowany, nieliczny. Poziom runa rozwija się głównie wczesna wiosną, kiedy to na drzewach nie ma jeszcze liści, dzięki czemu do poziomu gruntu dociera odpowiednia ilość światła. Występują w nim takie gatunki, jak np. przytulia wonna, miodunka ćma, czosnek niedźwiedzi czy gajowiec żółty.  W buczynach właściwie nie znajdziecie "gołej" ziemi, bo co najmniej 60 % powierzchni pokrywa ściółka. Ona to z czasem przemienia się w próchnicę. A pod próchnicą - znajduje się gleba powstała na piaskowcach i  łupkach.

buczyna na stokach Magury Małastowskiej (od strony Owczar)

a tutaj rozłożysta korona buka w całej okazałości...

A teraz czas na kilka ciekawostek związanych z bukiem:

 - Buk ma szerokie zastosowanie w przemyśle drzewnym - wyrabia się z niego m. in. meble,podłogi, płyty wiórowe i belki dachowe.
 - ma liczne zastosowanie w przemyśle papierniczym (papier) i chemicznym (ocet drzewny, olej drzewny)
 - dawniej, ale również i dziś na terenie Bieszczadów i BN z buka wyrabiano pokaźne ilości węgla drzewnego. Drewno przetwarzano w mieleszach i retordach. W BN do dzisiaj produkcję węgla drzewnego prowadzi się np. w Rostajnym (nieistniejącej wsi niedaleko Radocyny i Nieznajowej).
 - wędrując np. przez Lemkowyne często spotkacie drzewostany bukowo - świerkowe. Wbrew pozorom nie jest to normalne zjawisko, lecz twór sztuczny, dzieło człowieka. Świerki pojawiły się masowo w BN po II WŚ. W ostatnich latach prowadzi się działania na rzecz odtworzenia naturalnej szaty roślinnej. Chociaż czasem odnosi się wrażenie procesu odwrotnego - bowiem w lasach bukowo - świerkowych masowo występują samosiejki i sadzonki świerków, natomiast buki stanowią tam jakoś mniejszość...
 - opadłe liście buków tworzą ściółkę, pośród której warunki bytowania dla "małych" roślin są bardzo trudne. Stąd też tak nielicznie rozwija się poziom runa tam, gdzie licznie rozwijają się buki.
 - buk zwyczajny tworzy bardzo głęboki i szeroki system korzeniowy. Jednak w terenie górskim, gdzie wieja silne wiatry oraz trudno o płaski, dogodny do wzrostu teren, nawet buki przegrywają pojedynki z wichurami i często można spotkać powalone drzewa z "wachlarzami" z korzeni sklejonymi ziemią. Robi to niesamowite wrażenie..
 - buki chętnie są wykorzystywane przez ludzi, m. in. jako żywopłoty. W tej formie prezentują sie bardzo efektownie, a na dodatek są wygodne w pielęgnacji (bu rośnie wolno: 40 - 60 cm na rok).

jedna z wielu bieszczadzkich retord. źródło: www.swiatobrazu.pl

No, na dziś to tyle. Mamy nadzieję, że dowiedzieliście się czegoś nowego o buku, prawdziwej ikonce Lemkowyny.  Pozdrawiamy serdecznie i zapraszamy do lektury innych artykułów. A może chcecie do Nas dołączyć? wesprzeć w pracy? Zapraszamy!




Inf. pochodzą m. in. z:
www.dzrewa.nk4.netmark.pl
www.drzewapolski.pl
www.wlin.pl
pl.wikipedia.org
atlas.przyroda.net.pl