Okiem wędrowca - Jawornik

Witajcie,

dziś pragniemy zapoznać Was z kolejną nieistniejącą już niestety miejscowością znajdującą się na Łemkowynie Wschodniej. Gdy tylko słoneczko wyjrzało zza chmur, nas ciągnęło na wyprawy w Beskid. I tak, pod koniec tygodnia, gdy zapowiadał się słoneczny weekend postanowiliśmy wyruszyć odkrywać nieznane. Sobotniego poranka wyruszyliśmy głównie w celu zmierzenia pozostałości chyży (potrzebne do pracy magisterskiej Kuby), ale też i skorzystania z pięknej pogody i powędrowania po naszym kochanym Beskidzie. Na początku nic nie zapowiadało przygód, które mieliśmy okazję przeżyć. Najogólniej rzecz ujmując mieliśmy darmowe SPA - a dokładniej ujmując jeden konkretny element kąpiel błotną :D. Dojechaliśmy do Rzepedzi, skręciliśmy na Miklaszki (przysiółek wsi) i zatrzymaliśmy auto za ostatnimi zabudowaniami. Pierwsze co zobaczyliśmy to znaczek - ostoja niedźwiedzi. Niestety mam bujną wyobraźnię i jej oczami widziałam jak "miś" goni nas po lesie. Więc samo wejście na tamten teren napawało mnie trochę strachem. Mieliśmy podążać za znakami ścieżki - ale jak to bywa była wieloznaczność. 

Krzyż przy drodze do Jawornika

"Misie" na horyzoncie...

Tuż przed potoczkiem, po którym dało się bez większych problemów przejść suchą stopą (przy okazji czyszcząc buty) zastanawialiśmy się gdzie iść dalej. Za potokiem była górka ze znaczkiem, była też ścieżka w dolinie która się urywała po paru metrach. Upaćkaliśmy się w błocie, byliśmy trochę zmęczeni ale nie rezygnowaliśmy. Poszliśmy kawałek dalej, docierając do pasieki, od pasieki też poszliśmy do góry leśną drogą. Tam wpakowaliśmy się w błoto po kolana - dosłownie. Droga rozjeżdżona przez służby leśne (czy kogokolwiek innego) była nie do przejścia. Oboje byliśmy zdenerwowani i gotowi porzucić cel, dla którego tu przyjechaliśmy. Pamiętałam jednak, że w jakimś przewodniku pisało, ze należy skręcić koło pasieki (przejść  przez strumyk). Mówię do Kuby: tamta droga koło pasieki - chodź spróbujemy przejdziemy parę metrów może on nas zaprowadzi do tej wioski, w końcu leżała w dolinie przy strumyku. I faktycznie, mając po prawej ręce pasiekę, przeszliśmy przez mosteczek na drugi brzeg. Tam natknęliśmy się na ścieżkę która zaprowadziła nas do celu. Upaćkani błotem, ale szczęśliwi wracaliśmy do domu, ciesząc się, że znaleźliśmy to czego szukaliśmy. Musimy jednak zaznaczyć, że i w drodze powrotnej drodze mieliśmy bliskie spotkanie z pszczołami. Wracaliśmy tą samą drogą, koło pasieki. Godzina była wczesno - popołudniowa, słońce pięknie przygrzewało. Usłyszeliśmy szum - a po chwili zobaczyliśmy całe roje pszczół. I idąc obok ich domu, szliśmy jak po polu minowym, byle którejś nie nadepnąć :) Bo wiadomo, że jeżeli skrzywdzilibyśmy jedną rzuciłyby się za nami wszystkie. tego na szczęście uniknęliśmy :) Ale może od początku..

Znak ścieżki

...drogowskaz do źródełka

Wypatrujcie tych znaków!

Jak to zawsze bywa na początku było słowo - czyli w tym przypdaku dokument lokacyjny pochodzący XVI wieku. Wtedy to ta urocza wieś należała do Romana Rusina, syna kniazia Jarosza Szczawieńskiego. Podczas potopu szwedzkiego, wojska Jerzego Rakoczego w 1657 splądrowały Jawornik, doprowadzając do niemal całkowitego wyludnienia osady. W wieku XIX właściciele wsi zmieniali się kilkakrotnie. W tymże czasie wybitny polski etnograf Oskar Kolberg tak pisał o panujących tu zwyczajach:

...w upiory lud górski wierzy mocno. I tak we wsi Jawornik nad Osławicą może nie ma ani jednego człowieka pochowanego na cmentarzu, który by nie miał wbitego w głowę ćwieka, lub uciętej i położonej u nóg głowy. Są to tzw pochówki wampiryczne, które są niezwykle ciekawe, właśnie pod względem etnografii (i archeologii). Warto też wspomnieć, iż mieszkańcy wierzyli w propastnyka ( złego ducha sprowadzającego na zasiane pole burzą, zabijającego ludzi i bydło), mamune (dziewica z modrymi oczami i płowymi włosami przebywająca wśród zbóż), hurbóża (strach, który dusił człowieka kocimi łapkami), błądzonia (diabła,co wracającego z karczmy na manowce prowadził), upirza (stwora o dwuch sercach, z których tylko jedno umiera, drugie zaś pozwala mu po śmierci po wsi chodzić).

Droga zła...

...i ta dobra

A oto i słynna pasieka, będąca drogowskazem :)

Wierzenia wierzeniami, ale jak to się mówi: Panu Bogu świeczkę, a dibłu ogarek. W roku 1880 w Jaworniku istniała samodzielna parochia unicka, do której należało 355/446 mieszkańców. A wracając do wierzeń ludowych, to chyba błądzoń miał pole do popisu, bo we wsi działały aż 4 karczmy prowadzone przez Żydów. Istniał tu też sklep gromadny i dentysta. W latach 1918-19 Jawornik był częścią Republiki Komańczackiej. W 1921 roku we wsi mieszkało 425 mieszkańców w 71 domostwach. 

Ruiny domów

Po II wojnie światowej, jak na większości Łemkowyny mieszkańcy tej uroczej wsi wyjechali na Ukrainę. Domostwa, które po nich pozostały, zostały częściowo rozebrane przez miejscowe chłopstwo, częściowo zniszczone.

Obecnie Jawornikiem nazywa się kilka domów położonych nad Osławicą, u wylotu Jawornickiego potoku ( na terenie dawnych MIklaszek).

Ale dawniej wieś dzieliła się, na dwie części: Jawornik Dolny i Jawornik Górny. Ten pierwszy zajmował teren położony około 2 km od ujścia potoku do Osławicy. Do tej części wsi dotarliśmy. Na początku ujrzeliśmy dobrze zachowane podmurówki domów, czy innych zabudowań wiejskich. Tak muszę przyznać, że wciągnęło mnie to szukanie śladów po dawnych osadnikach. Kuba sobie rysował, a ja łaziłam po dawnej wsi i chłonęłam...Tu zachowała się piwniczka, tam podmurówka, a tu studnia. Także wybierając się w tamten teren uważajcie. My byliśmy tam wczesną wiosną więc studnie były widoczne, ale latem trzeba mieć się na baczności by nie zrobić sobie krzywdy. Studnie nie są zabezpieczone, lub zrobione jet to byle jak - dlatego zachowajcie ostrożność. Przy opisie tego miejsca nie możemy pominąć pewnego elementu, który nas zaskoczył po raz kolejny tamtego dnia. Spacerując pomiędzy podmurówkami natknęliśmy się na świeże ślady zostawione przez "wykrywaczowca". Nie wiadomo czego szukał. Prawdopodobnie jakiś skarbów zakopanych przez miejscowych. Czy znalazł - nie wiemy. Widzieliśmy natomiast wykopaną przez niego łopatę, kawałek blachy, piły i podkowę. Uważamy, że takie działanie jest niemoralne. No bo pomyślcie: musicie opuścić swój dom, a ktoś po parudziesięciu latach przychodzi w to miejsce i "rozgrzebuje" to co zostało w ziemi. Mi by było bardzo  przykro, że ktoś narusza to co dla mnie miało dużą wartość chociażby sentymentalną. Kierując się w stronę czerwonego szlaku (który biegnie równolegle z ścieżką spacerową) dotarliśmy do miejsca po cerkwi.

Cerkiew ta miała wezwanie św. Dmitra i została wzniesiona przez tutejszą ludność w 1843 roku. Rozebrana została wraz okolicznymi domami po II wojnie. Materiał pozyskany w ten sposób miał posłużyć na remont Domu Żołnierza w Sanoku. Do dzisiaj zachowały się widoczne fundamenty cerkwi. Pośród nich na miejscu cerkwi, postawiono małą drewnianą kapliczkę. Odbywają się w niej kilka razy do roku okolicznościowe nabożeństwa. Na cerkwisku stoi również krzyż upamiętniający 1000 lat chrztu Rusi. Na przeciwko cerkwiska znajduje się czynny do dnia dzisiejszego cmentarz parafialny. Jest on w bardzo dobrym stanie, gdyż dbają o niego dawni mieszkańcy wsi mieszkający obecnie m.in. w Rzepedzi. Prócz nowych grobów znajdują się też na cmentarzu stare nagrobki pochodzące z XX wieku. Co ciekawe istnieją przekazy, w których wspomniane jest o tym jakoby istniała jeszcze jedna cerkiew w dole wsi, nieopodal miejsca po studenckiej bazie.

Krzyże na cmentarzu przy cerkiewnym

Elementy z zniszczonej cerkwi zebrane w jednym miejscu

Warto jednak wspomieć, że wieś ciągnęła się jeszcze dalej (gdzie już swoją drogą nie dotarliśmy, gdyż zmęczenie wcześniejszymi przygodami dało o sobie znać). Na terenie Jawornika Górnego znajduje się bacówka Jawornik i dwie kapliczki. W tej części wsi droga jest trudno rozpoznawalna. Należy się kierować za biało-czerwonymi znakami szlaku gminnego. Należy tu zaznaczyć, że ostatnie domy stały blisko grzbietu. Najprościej rzecz ujmując wioska sięgała niemalże do podnóży góry o wysokości 666 m n.p.m. zwanego Wahałowski Wierch (który na mapie został oznaczony jako punkt widokowy). Więc jeżeli tylko pogoda będzie sprzyjać, zapraszamy na wędrówki w tamte tereny. Cytując Wincentego Pola: 

W góry! W góry miły bracie!

Tam swoboda czeka Cię.

(...)

Gdzie ze źródła woda bieży,

Gdzie się serce z sercem mierzy

I w swobodę człowiek wierzy!

Tutaj silniej świat oddycha,

Tu się szerzej człek uśmiecha,

Gdy się wiosną śmieją góry.

W dolinie Jawornika niedaleko cerkwiska i cmentarza działała przez kilkanaście lat baza namiotowa prowadzona przez Lubelskie Studenckie Koło Przewodników i Orkiestrę p/w św. Mikołaja. Dzięki tym osobom, oraz przy udziale potomków dawnych mieszkańców w sześćdziesiątą rocznicę wysiedlenia zorganizowano na terenie cerkwi widpust (odpust). Od tego momentu impreza ta odbywa się rokrocznie.

Nowe i stare nagrobki na cmentarzu parafialnym

Jak już wspominaliśmy teren Jawornika jest na prawdę piękny. Nie został zakłócony żadną cywilizacją. Czas jakby zatrzymał się w miejscu. Chcąc zachować w tym stanie to miejsce dla przyszłych pokoleń planuje się utworzenie Parku Kulturowego "Rezerwat pustki". Mamy nadzieję, że projekt ten wejdzie w  życie w najbliższym czasie i dolina Jawornika zostanie taka jaka jest obecnie: cicha, spokojna i magiczna.

Wg długoterminowych prognóz pogody lato zapowiada się całkiem słonecznie. Zachęcamy Was więc, bardzo serdecznie do wędrówek w Beskid Niski :)!

Pozdrawiamy

Źródła:

W. Grzesik, T. Tarczyk, B. Wadas, Beskid Niski od Komańczy do Wysowej; przewodnik krajoznawczy, Warszawa 2012

P. Luboński, Beskid Niski dla prawdziwego turysty, Oficyna wydawnicza "REWASZ", Pruszków 2012

www.twojebieszczady.net