Bóbr europejski

Witajcie!

Udało nam się wiosenną porą odwiedzić kilka ciekawych miejsc w Beskidzie Niskim. Niektóre z nich odwiedziliśmy po raz pierwszy, w innych zaś już kiedyś bywaliśmy. Co łączy te miejsca? Bóbr. A raczej dużo bobrów. A tak na prawdę to bobrowa robota - tamy, zalewy i żeremia.

Zaciekawiło nas to zwierzę, które tylko za pomocą swoich zębów i łapek potrafi zmienić nie do poznania krajobraz w swoim otoczeniu, a mało tego - potrafi okiełznać rzeki i potoki. Woda to wszak jeden z żywiołów - bobrowi jednak straszna nie jest.
Zwierzęta te zmieniają krajobraz na którym bytują. Także w Beskidzie Niskim. Stąd też nasze zaciekawienie nimi. I stąd też ten wpis.

Bóbr europejski (Castor fiber) należy do rodziny bobrowatych (Castoridae). Jest to przedstawiciel gryzoni. Jednak trudno pomylić go z myszą lub szczurem - jest bowiem największym gryzoniem na terenie Eurazji.
Jego waga dochodzi nawet do 29 kilogramów, a długość ciała - do 110 cm.
Co sprawia, że jest tak wyjątkowy? Chociażby to, że żyje w środowisku wodno - lądowym.
Jest też gatunkiem, który przystosowuje środowisko do własnych potrzeb. Niewiele jest takich gatunków...
Bóbr bardzo dobrze czuje się w wodzie. Jest świetnym pływakiem i nurkiem. Może zanurzyć się nawet na 15 minut. Co ciekawe, nawet gdy brakuje mu pod wodą powietrza to nie wciąga on wody w płuca - dusi się, nie zaś tonie...

/źródło:www.ekologia.pl, fot. P. H. Olsen GNU/Wikipedia/

Gdzie żyją bobry? Dawniej zamieszkiwały cały obszar umiarkowany Eurazji, jednak do dnia dzisiejszego wyginęły w wielu miejscach, np. w Szkocji. Obecnie jednak, na skutek zmian klimatycznych, migracji oraz procesów reintrodukcji bobry spotyka się w Skandynawii, Europie środkowej, południowej, wschodniej a także środkowej. Co ciekawe, bóbr europejski występuje także w Mongolii oraz w Chinach! Jego rozprzestrzenianiu się sprzyja ochrona prawna - w większości krajów europejskich objęty jest całkowitą lub przynajmniej częściową ochroną.

Teraz kilka słów o budowie ciała:
Jest to przedstawiciel gryzoni, co można poznać np. po jego korpusie i kończynach. Przednie łapki bobra są chwytne, wykorzystuje je przy codziennej pracy, natomiast tylne łapy są silne i dobrze zbudowane, a bóbr korzysta z nich podczas pływania. Palce tylnych łap łączy błona pławna, co ułatwia pływanie. Tułów bobra jest opływowy, a granica między nim a równie kształtną głową jest słabo zaznaczona - to też ma na celu ułatwić poruszanie się w wodzie. Oczy bobra są małe, i wyposażone w tzw. trzecią powieką - dzięki niej zwierzę podczas nurkowania widzi pod wodą. Małe uszy nie ograniczają pływania (brak oporu wody) a także są zabezpieczone przed zalaniem wodą, przez co zwierzę oczywiście nie choruje. Sierść bobra ma kolor ciemno-brunatny, brunatny, bądź też czasem przechodzący niemal w kolor czarny. Ciemny kolor jest typowy dla gatunków północnych żyjących np. w Skandynawii, kolor jasny natomiast mają zazwyczaj osobniki z podgatunków południowych - np. z Mongolii. W Polsce żyją zarówno bobry o jasnym jak i ciemnym umaszczeniu. Futro jest gęste, a wodoodporności nabiera dzięki wcieraniu w nie substancji wydzielanej z gruczołów przyodbytowych. Futro ma długość około 2 cm, i jest bardzo gęste.
Każdy chyba myśląc o bobrze widzi najpierw dwie rzeczy: ogon i zęby. Ogon bobra wygląda trochę jak kij do krykieta.  Ogon jest duży, spłaszczony i pokrywa go zrogowaciała skóra, z rzadka tylko pokryta włosami. Podczas pływania pełni on rolę steru, a na lądzie stanowi podporę podczas poruszania się i pracy. Jest też magazynem tłuszczu - cóż, nam idzie w "boczki", a bobrowi w ogon..


Zęby natomiast są dla bobra bezcenne. To jego narzędzia pracy. Siekacze rosną przez całe życie, co zmusza zwierzę do ciągłego ich ścierania. Siła nacisku siekaczy odpowiada rzędowi kilku ton na centymetr kwadratowy! Podstawowym narzędziem są siekacze dolne (osiągają nawet 15 cm długości)- górne służą tylko jako punkt oparcia przy pracy. Zęby bobra nie są śnieżnobiałe, lecz maja odcień pomarańczowy bądź brunatno-szary. O sile zębów świadczy fakt, że zwierzę potrafi ścinać drzewa osiągające nawet 1 metr średnicy!
Bóbr to zwierzę bardzo terytorialne. Swoje granice oznacza specjalną wydzieliną z gruczołów przyodbytowych.

fragment bobrzej tamy w Przybyszowie

Zwierzę to est jednym z lepiej przystosowanych do wodno - lądowego trybu życia. Pływanie i nurkowanie nie sprawia mu problemów. Trzecia powieka pozwala mu widzieć pod wodą, a przed zalaniem uszu i nosa chronią specjalne fałdy skórne. Także i otwór gębowy jest zamykany dzięki rozdwojonej wardze, dzięki czemu bóbr utonąć nie może. Jak wspomnieliśmy, bóbr może przebywać pod wodą nawet do 15 minut. Zasługą tego jest budowa wewnętrzna. Prawa komora serca jest większa od lewej, co daje możliwość szybszej cyrkulacji krwi w krwiobiegu. Krwiobieg też kieruje większą ilość krwi do mózgu, zmniejszając zarazem ilość krwi przesyłanej do pozostałej części ciała. Mięśnie bobra też posiadają większą ilość mioglobiny, co pomaga zmagazynować odpowiednią ilość tlenu. Podczas nurkowania naturalnie tętno zostaje obniżone, przez co zużycie tlenu jest mniejsze.

Bobry są silnie terytorialnymi i rodzinnymi zwierzętami. Z reguły jest to gatunek monogamiczny. Na terytorium zamieszkuje rodzina - para wraz z maksymalnie dwoma pokoleniami potomstwa, czyli maksymalnie do 10 osobników. Czasem jednak zdarzają się rodzinne kolonie. Jedna rodzina zajmuje od 1 do 4 km długości cieku wodnego jako swojego terytorium. Teren ten odpowiednio przekształca do swoich potrzeb. Zagęszczenie stanowisk występowania bobra na danym cieku wodnym zależy od wielu czynników, w tym od działalności człowieka. Bobry żerują wzdłuż wybrzeża, w odległości do 20 metrów od brzegu. Czasem jednak zapuszczają się nawet na kilkaset metrów od wody, jednak nie są to częste przypadki.

Zwierzęta te mają rozwinięty system komunikacji, oparty o zapachy, dźwięki, pozy i dotyk. Np. uderzanie ogonem o wodę jest informacją dla rodziny, że zbliża się niebezpieczeństwo.

widok na bobrowe jezioro w Radocynie

Samica rodzi raz w rodu 2 do 6 młodych, Ciąża trwa 105 - 107 dni, i kończy się porodem w maju lub czerwcu. Młode rodzą się pokryte od razu gęstym futrem. Szybko rosną - z początkowej masy 500 g po roku osiągają już nawet do 13 kg masy ciała. Co ciekawe, młodymi opiekują się wspólnie rodzice i starsze rodzeństwo. Młode potrafią pływać, jednak początkowo często wykorzystują grzbiet matki jako wygodny środek transportu. Rodzina jest skoncentrowana w jednym miejscu do kwietnia, później więzy się rozluźniają i najstarsze potomstwo wyrusza na poszukiwania partnera i terenu, na którym może się osiedlić. Bobry żyją stosunkowo długo - nawet do 30 lat.
Bóbr prowadzi nocny tryb życia, a najaktywniejszy jest o 22 - 23. W dzień zwierzęta te zazwyczaj śpią i odpoczywają w norach.

Najaktywniejsze są wiosna i jesienią. Wiosna wiąże się z czasem rozmnażania, a jesień - z przygotowaniami do zimowania. Bobry nie zapadają w sen zimowy. Spędzają czas w jednej norze, dzięki czemu jest im ciepło, a temperatura wewnątrz rzadko spada poniżej 0. Nocą wychodzą po pożywienie, które wciągają do nory.
Jest to wyłącznie roślinożerca. Zjada rośliny, młode pędy, korę drzew, drobne gałązki, kłącza. Pomaga mu w przetwarzaniu tego pokarmu odpowiednio zbudowany układ pokarmowy. Bóbr wydala dwa rodzaje odchodów - jeden z nich zjada, gdyż w nim znajdują się odpowiednio przetworzone składniki pokarmowe.  Bobry żywią się najczęściej częściami wierzb i brzozy, a na terenie górskich - jesiona, buka, grabu, dębu i jawora.

jeden z wielu śladów bytności bobrów w rezerwacie Źródliska Jasiołki

Bobry w Polsce cieszyły się opieką władców już w XIII wieku, i przez olejne stulecia się to nie zmieniało. W późnym średniowieczu powstał nawet urząd bobrownika, odpowiedzialnego za opiekę nad bobrami. Mimo wielu zabiegów, bobry w Polsce niemal wyginęły. Cenne były ich skóry...
Do Polski powróciły właściwie dopiero w 1944 roku, i od tego czasu ich przybywa. Już w roku 1949 dokonano pierwszej reintrodukcji bobra, w kolejnych latach dalej prowadzono te działania. W ten sposób w niecałe pół wieku bobry zajęły właściwe całe terytorium kraju.
Kiedy powróciły na teren Beskidu Niskiego. w latach 80. Najpierw wsiedlono je na Wisłoce w latach 190 - 1984. W tym samym czasie dokonano wsiedleń na B. Sądeckim na rzece Poprad - łącznie na obydwu rzekach wsiedlono 53 osobniki. Kolejne osobniki przeniesiono na Beskid Niski w 1999 roku - trafiło wtedy tutaj 66 bobrów. Od tego czasu populacja bobra bardzo się rozrosła, i bobry znalazły dla siebie miejsce właściwie na każdym większym potoku w Beskidzie. Zresztą nie tylko tutaj - w wielu miejscach Polski te poczciwe zwierzęta skutecznie walczą z człowiekiem o terytorium, a ich obecność niestety czasem staje się katastrofą dla rolników...

Bóbr jest jednym z niewielu gatunków zwierząt, które dostosowują przyrodnicze warunki do własnych potrzeb. Jak to robią? Przez regulację rzek i potoków. Na zajmowanym przez siebie terytorium budują sieć tam, grobli, nor i żeremi.
Nory są drążone w stromych brzegach rzek lub jezior. Zwierzę drąży je tak, by nie zalewała ich podnosząca się woda, i jednocześnie na tyle nisko, by trudno było je wykopać. Nory tworzą sieć korytarzy, osiągających niekiedy nawet 200 metrów długości. Wejście do nory usytuowane jest pod wodą. Korytarze maja owalny przekrój, i prowadzą do komór gniazdowych.
Bardziej zauważalnym elementem są tamy. Bobry budują je z gałęzi, mułu, ziemi, błota, a ostatnio także posługują się niekiedy również śmieciami, "pamiątkami" po wizycie człowieka w lesie.
Tamy mogą mieć postać prostej, pojedynczej przegrody na rzece, a mogą również tworzyć na wodzie kaskadowe spływy. Często też mają olbrzymie rozmiary. Woda dzięki nim tworzy szerokie rozlewiska. Konstrukcje mogą być bardzo skomplikowane - składają się często z kilku - kilkunastu tam różnej wielkości. A tworzone przez nie rozlewiska zajmują niekiedy na prawdę wielkie obszary!
Co ciekawe, bobry na bieżąco dokonują napraw tych urządzeń, a kiedy następuje znaczne podniesienie poziomu wód, np. z powodu roztopów - to tworzą przepusty ("śluzy") dzięki którym nadmiar wody uchodzi. Wysokość tamy wynosi od kilkunastu do kilkudziesięciu cm, a osiąga niekiedy nawet i kilka metrów wysokości. Na prawdę są to mądre zwierzęta.

Łatwo można stwierdzić obecność bobrów na danym obszarze. Oprócz tam i żeremi wszędzie jest pełno ściętych drzew lub samych pni, charakterystycznie szpiczastych, ze śladami zębów. Krótko mówiąc - teren wygląda jak wielkie pobojowisko, teren po przygotowaniu artyleryjskim :)

Wędrując po Beskidzie Niskim można zauważyć zmiany w krajobrazie na terenach, w których osiedliły się bobry. Duże rozlewiska wody, podmokły grunt i roślinność dla takich terenów typowa - wszystko to pojawia się stosunkowo szybko. I trzeba przyznać, że robi to wrażenie.
Na terenie Beskidu Niskiego bobry bardzo człowiekowi nie szkodzą. Niewielu tu wszak żyje ludzi. Natomiast ich działalność w innych rejonach często jest dla człowieka szkodliwa - bobry niszczą uprawy, bądź to je zjadając, bądź też zalewając. Ścinają drzewa, zalewają lasy, co powoduje obumieranie niektórych gatunków. Święte przez bobry drzewa tarasują drogi i linie kolejowe, zrywają linie wysokiego napięcia. Regulowane przez bobry rzeki zalewają bądź podmywają drogi. Trudno dziś znaleźć nam wspólny język. Człowiek zdominował cały krajobraz i nie chce się nim z nikim dzielić. Na pewno nie ze światem zwierząt. Warto by dojść do jakiegoś konsensusu, tak by zarówno bobry, jak też i człowiek znaleźli wspólny język.

jedno z jezior bobrowych w Ciechani (Tychani)

"Bobrza robota" ma bardzo dobry wpływ na środowisko naturalne - pozwala tworzyć nowe środowiska życia dla wielu gatunków roślin i zwierząt, a tamy wspomagają proces naturalnego oczyszczania wód.
Gdzie można zobaczyć bobrowiska (tereny zajmowane przez bobry)? Na Beskidzie Niskim w bardzo wielu miejscach. Bobry żyją w Ciechani, Bieliczne, Płonnej, Czystogarbie, Jasielu, Przybyszowie, Radocynie, Czeremsze, Osławicy... To bardzo długa lista, a całej niestety nie znamy. Bo i trudno to ustalić, bobrów przybywa, tam i żeremi również. Jednak wszędzie tam, gdzie płyną potoki bobra można spotkać, a już na terenie wsi wysiedlonych niemal zawsze bobry już mieszkają. Tam nikt ich nie niepokoi, nie niszczy efektów ich pracy. Tam mogą pracować do woli.
Zachęcamy Was do odwiedzania bobrowisk. Co prawda samego bobra nie jest łatwo spotkać. Nam się to nie udało. Ale za to można przyjrzeć się ich pracy, podziwiać monumentalne niekiedy konstrukcje. Zwierzęta te nie mają pił łańcuchowych, dźwigów, betonu, koparek, spychaczy - mają tylko zęby i łapki. Potrafią jednak tworzyć obiekty, których nie powstydziłby się niejeden inżynier.

No, na dziś to tyle. Mamy nadzieję, że wpis przypadł Wam do gustu. Pozdrawiamy Was serdecznie!

Na pożegnanie zaś sympatyczne małżeństwo rodem z Narnii - kto nie czytał książki niech to szybko nadrobi. Potem zaś niech obejrzy film - warto to zrobić chociażby dla nich!

/źródło: pl.narnia.wikia.com/