Teper sy kus pobesidyjeme po lemkiwsky

Od dawna prosicie o artykuł na temat pięknego języka Łemkowskiego. Postanowiliśmy spełnic Wasze marzenia, i wstawiamy krótki, zwięzły, ale treściwy artykuł. Zapraszamy w świat Lemkowyny.

Dwujęzyczna nazwa wsi Bielanka

Język łemkowski wywodzi się z języka Wschodnich Słowian, to znaczy z języka ruskiego. Gdy Ruś podzieliła się na księstwa, mowa sąsiednich narodów również zaczęła się oddalać, a co za tym idzie świadomość narodowa. Język ruski rozdzielił sie na różne  odłamy np. wielkoruski, małoruski, białoruski, karpatoruski. Z czasem te języki, pochodzące z ruskiego nazwano wschodniosłowiańskimi, które rozwinęły się później w język: rosyjski, ukraiński, białoruski i łemkowski ( Rusiński).

Tablica w miejscowości Kunkowa

W łemkowskim występują wszystkie główne cechy języków wschodniosłowiańskich z okresu ich wspólnego rozwoju, a także typowe cechy j. ukraińskiego. Najważniejsze cechy fonetyczne to:

-tzw. "pełnogłos", tzn. grupy -oło, -ore, -ere odpowiadające poslim -ło, -le, -ro, -rze np. sołoma, moloko, moroz bereh (por. polskie słoma, mleko, mróz, brzeg)

-początkowe o- odpowiadające polskiemu je-, np. ożyna, ozero, oson (por. polskie jeżyna, jezioro, jesień)

- samogłoski a i u odpowiadające polskim ę i ą, np. pjat, hriada, dub ( por. polskie pięc, grządka, dąb)

-spółgłoski dż i cz odpowiadające polskim dz ic np. medża, priadża, nicz, onuczy ( por. polskie miedza, przędza, noc, onuce)

- samogłoska i odpowiadająca występującym w j. polskim wymiennie samogłoskom a i e np. biłyj, sino, misto, kisto (por. polsie biały - biel, siano-sienny, miasto-w mieście, ciasto- w cieście)

 Są również cechy, które wyróżniają gwary łemkowskie od gwar ukraińskich. Oto niektór

e z nich:

-twardość spółgłosek na końcu wyrazu, np. kin(koń), ohen(ogień), misiac(księżyc) zajac(zając), a nie kiń,oheń, misiac, zajac.

- zachowanie różnicy między dawnym y i dawnym i, co inne gwary ukraińskie zatraciły, np.быти (byty)(ы oznacza tu samogłoskę podobną do rosyjskiego y, artykułowaną w tyle jamy ustnej) oznacza быти-oznacza byc, zaś бити-bic. Różnica ta jest utrzymywana na całym Zakarpaciu, ale już w sąsiednich gwarach bojkowskich na północ od Karpat "byty" może znaczyć i "być" i "bić"

-występowanie na początku wyrazu wymowy  typu: osa, ohen otec a w ukraińskim: wosa, wohen, wotec.

Pod wpływem gwar małopolskich i wschodniosłowackich gwary łemkowskie mają następujące osobliwości:

-stały akcent na przedostatniej zgłosce, co stanowi najbardziej charakterystyczną cechę dialektu Łemków, np. ści'na, hoł'owa i biernik hoł'owu, der'ewo, gdy w gwarach ukraińskich występuje akcent ruchomy (stin'a, hołow'a, d'erewo);

- wymowa miękkich s, z, c jak w j. polskim, tj. jak ś, ź, c, np. śino-siano, źile-ziele, pszenycia-pszenica;

wymowa połączeń nk z tylnym n (jak w krakowskiej wymowie panienka, okienko) np. dolynka, sanky. 

Gwary łemkowskie wyróżniają się też całym szeregiem cech morfologicznych, np. w odmianie czasownika występuje forma mam, znam, trymam (a nie: maju,znaju, trymaju). W odmianie rzeczownika mamy m.in. rukom-ręką, z mołodyciom- z panną młodą.

Dialekt łemkowski jest pod względem słownictwa bardzo zróżnicowany. Określenie "po łemkowsku" znaczy, że coś się tak nazywa na terenie całej Łemkowszczyzny, albo tylko w jej części, np. ziemniaki w zależności od okolicy nazywają się- gruli, bandury, komperi.

A dla znających Cyrylicę mamy link do słownika:

http://www.lemslownyk.ugu.pl/index.php?golem=cz

O języku łemkowskim można pisać wiele, to jest tylko mały wstęp. A za cały artykuł dziękujcie Krasnej Lemkyni, to ona go napisała, ot bez książek, materiałów – po prostu pisała o swoim języku. I my Ci również dziękujemy Krasna . 

Djakuju!

Więcej o tym pięknym języku wkrótce – to jest na zachetkę 

Pozdrawiamy !