Beskid Niski - granice i podział

Witajcie,
Dawno, dawno temu... Tak powinniśmy w sumie zacząć. Bowiem "Dawno, dawno temu" poruszaliśmy już ten temat. To było na początku naszej "działalności", kiedy nie myśleliśmy że nabierzemy takiego rozmachu. Wtedy to granice Beskidu Niskiego przedstawiliśmy dość pobieżnie
(link). Pragniemy to naprawić. Tym bardziej że jest to temat często poruszany wśród turystów. Każdy też tak na prawdę widzi Beskid Niski trochę "dalej" lub "bliżej". Może uda nam się więc przedstawić to neutralnie.

Tym razem artykuł, chociaż pewnie krótki, nabierze bardziej rzeczowego charakteru - bo i materiały do jego stworzenia są rzeczowe, np. przewodnik wydawnictwa Rewasz, czy mapy wydawnictw Compass i Sygnatura.

Położenie Beskidu Niskiego na terenie Polski. Źródło: pl.wikipedia.org, autor: Qqerim

Na początek jedna kwestia - Łemkowszczyzna to nie jest stricte Beskid Niski. Termin ten dotyczy bowiem obszarów zamieszkiwanych do 1945 roku przez rdzennych mieszkańców tych terenów - Łemków. Obejmował on, oprócz Beskidu Niskiego, także część Bieszczadów i Beskidu Sądeckiego. Jednakże BN jest częścią Łemkowyny, i o tym zapominać nie powinniśmy.

Druga sprawa - dzisiejsze granice Beskidu Niskiego wyznaczyli geografowie: Mieczysław Klimaszewski (1909-1995) i Jerzy Kondracki (1908-1998). Im zawdzięczamy tak na prawdę pojawienie się na mapach frazy "Beskid Niski". Powiecie pewnie: OK, ale co był wcześniej? Odpowiemy cytatem z mitologii Parandowskiego: "Na początku był chaos..." Niewiele te słowa odbiegają od prawdy. Przed II Wojną Światową uznawano powszechnie, że Beskidy Zachodnie kończą się "gdzieś tam" w okolicach Krynicy lub Wysowej. Beskidy Wschodnie natomiast zaczynać się miały na wschód od miejscowości Sianki i Turek, czyli na dzisiejszej  Ukrainie. Między nimi zaś  rozciągał się Beskid Środkowy, nieciekawy i ubogi wg ówczesnych opinii.

Mezoregiony sąsiadujące z Beskidem Niskim. Źródło: www.widoczek.nets.pl

Wracajmy więc do granic. Przedstawimy je po kolei, zaczynając od granicy zachodniej.

cerkiew w Brunarach

Beskid Niski od zachodu na ogół zamykany jest na Przełęczy Tylickiej (położonej 6 km na południe od Tylicza).Taką granicę wyznacza chociażby popularna "Ciocia Wiki" - czyli Wikipedia. Warto jednak dokładniej sprecyzować co się pod tym terminem kryje. Tak na prawdę  Beskid Niski sięga nieco dalej na zachód. Granica bowiem idzie od Przełęczy Tylickiej (na północ) wzdłuż potoków Muszynka, Mochnaczka i Kamienica Nawojowska (po ujście do Dunajca). Tak więc w Beskidzie Niskim leżą jeszcze m. in. wsie Berest,  Mochnaczka Wyżna i Niżna. Za to poza granicami są już m. in. Dubne, czy poczciwy Leluchów..  W Leluchowie miła zaczyna się koniec świata.. Aż żal że "Niski" nie sięga i tam :) Zachodnią granicą B. Niskiego na Słowacji jest potok Sekcov. Oddziela on B. Niski od Gór Czerchowskich. Nawiasem mówiąc - od zachodu do wschodu B. Niski rozciąga się na długości około 100 km! Tutaj jeszcze słowo o Krynicy - Zdroju - to miasteczko jest już częścią Beskidu Sądeckiego, chociaż leży niemalże na granicy BN - BS.

Zachodnią granicę mamy. Czas na granicę południową. Polska część Beskidu Niskiego nie nastręcza trudności - opiera się o granicę państwową. Ale tak na prawdę Beskid Niski rozciąga się także i za słupkami granicznymi. Na Słowacji Beskid Niski przechodzi w Pogórze Ondrawskie. Granica między BN a wspomnianym P. Ondawskim przebiega mniej więcej na linii Bardejov - Svidnik - Medzilaborce. Trzeba przyznać że określenie granicy południowej BN nie nastręcza zbytnich trudności. Idziemy więc dalej, do wschodniej granicy.

No właśnie, granica wschodnia. Tutaj jest  więcej niedomówień. Jak wiadomo powszechnie, BN graniczy od wschodu z Bieszczadami. Tutaj zarazem jest też granica między Karpatami Wschodnimi i Zachodnimi.

Osławica w Komańczy

Różni badacze nieco odmiennie prowadzą tutaj granicę. Niemniej jednak niekwestionowanym punktem wyjścia jest Przełęcz Łupkowska. A dalej?  Zazwyczaj linię graniczną wyznacza się wzdłuż potoków Osławica i Osława, aż po ujście tej ostatniej do Sanu. Ale to nie jedyny wariant, M. Klimaszewski granicę wytycza od Przeł. Łupkowskiej przez potok Smolniczek, rzekę Osławę, Przełęcz Szczerbatówka, dalej potokiem Solinka aż do Sanu.




Została nam jeszcze granica północna. Tutaj jest najwięcej problemów. Zdarzają się wręcz nawet kłótnie związane z "przynależnością" niektórych miejscowości do BN bądź też Obniżenia Gorlickiego czy Dołów Jasielsko - Sanockich. Spróbujmy więc to wyjaśnić. Z pomocą przychodzą... drogowcy. Przynajmniej częściowo. Kilka ważnych w regionie dróg przebiega bowiem wzdłuż granic BN z Obniżeniem Gorlickim, Dołami Jasielsko - Sanockimi oraz z Pogórzem Bukowskim. Mamy na myśli DW 993 i DW 889. Przy pierwszej trasie znajdują się m. in. Folusz, Nowy Żmigród czy Dukla. Do BN wlicza się też m. in. Wolę Cieklińską. chociaż to raczej przynależność "połowiczna". Natomiast do BN nie można zaliczyć już np. Kobylanki, krygu czy Zagórzan. Poza BN leży również Cieklin, tak namiętnie opisywany jako wieś beskidzka (zapewne chodzi o wspaniałe cmentarze wojenne).  Dalej granicę można tyczyć na linii Łęgi Dukielskie - Rogi - Iwonicz i wzdłuż drogi krajowej nr 28. Tutaj w granice BN wlicza się też Besko (i raczej słusznie). Druga wspomniana arteria (DW 889) łączy Sieniawę ze Szczawnicą. Tak więc do BN wpisać można miejscowości leżące przy tej drodze, np. Płonną, Karlików, Rzepedź czy Szczawne. Tu już częściowo "pojechaliśmy" na wschód. Wróćmy więc do problemu granicy północnej. Warto przyjrzeć się masywowi Maślanej Góry, położonej między Stróżami i Szymbarkiem. Szymbark do BN jest zaliczany powszechnie, sami też osobiście uważamy go za element nierozłącznie z nim związany. Natomiast np. Stróże? Dziś uznaje się,że granica między BN a Pogórzem Ciężkowickim przebiega wzdłuż ciągnącej się tutaj linii kolejowej. Maślaną Górę wlicza się więc w "pakiet" Beskidu Niskiego. Kolejny dylemat stanowi Rosochatka, nie wysoka góra (753 m n. p. m.) rozdzielająca BN i Pogórze Rożnowskie. Szczyt ten jedni wliczają w skład Pogórza Rożnowskiego, inni zaś uznają go już za część BN. Analizując więc mapę, można uznać, że granica BN z P. Rożnowskim i Obniżeniem Gorlickim przebiega tutaj wzdłuż DK 28. To jednak nie koniec - niektórzy badacze przesuwają północną granicę BN bardziej na południe, opierając ją o Pasmo Magurskie, a mówiąc dokładniej, o linię Ropa - Małastów - Kornuty - Kąty - Dukla - Rymanów-Zdrój. Na mapach np. PIG (Państwowego Instytutu Geograficznego) poza B. Niskim znajdują się np Bodaki, Bielanka czy Folusz - znajdują się już na tzw. Pogórzu Jasielskim(wyznaczanym między BN i Dołami Jasielsko - Sanockimi). Jednak, patrząc na mapy turystyczne, ten podział nie jest powszechnie uznawany.

Granice BN według GIK-u. Kropkami zaznaczona granica północna (schematycznie!)  oparta o trasy DW 993 i 889. Źródło: bazagis.pgi.gov.pl.

W ten sposób rozwiązał się sam problem Biecza, przez wielu uważanego za część BN. Biecz jest już zdecydowanie poza Beskidem Niskim.  Dla formalności więc tylko dodamy, że Jasło i Krosno także nie są częściami Beskidu Niskiego. Nie przekreślajmy jednak tych miast - każde z nich stanowi swoistą bramę do B. Niskiego - stąd wyruszają chociażby autobusy, wożące turystów na beskidzkie ostępy. Biecz był siedzibą dawnej Kasztelanii Bieckiej, obejmującej swym zasięgiem Dużą część B. Niskiego. Pewną rolę odgrywa tutaj też Sanok, prawdziwa brama zarówno do Bieszczadów, jak też i do wschodniej części B. Niskiego. Dlatego piszemy także i o tych miastach, są bowiem ważne dla Nas - turystów. Były także ważne dla historii i rozwoju beskidzkich ziem. Pewnie zastanawiacie się czemu nie wspomnieliśmy o Gorlicach.

Widok na Gorlice z Góry Zamkowej.

 Od Gorlic swoją nazwę wzięło Obniżenie Gorlickie - obszar położony wzdłuż doliny rzeki Ropy, zlokalizowany między Gorlicami a Bieczem. Sam Biecz jednak jest już częścią Pogórza Ciężkowickiego. Gorlice są tutaj miastem granicznym, i jedni przypisują to miasto do BN, a inni zaś już do Obniżenia Gorlickiego. Na mapach PIG-u niekiedy Gorlice są otoczone wieńcem miejscowości grupujących się w Obniżenie Gorlickie. Może prawda leży pośrodku, tj. w Ropie? Tylko część miasta, Zawodzie można dopisać uczciwie do BN? A może północna granica terenów B. Niskiego powinna obejść łukiem miasto, i nieco dalej oprzeć się o DW 993?  Nie da się jednak ukryć, że tutaj chyba jest najwięcej dylematów. Ale jedno jest pewne - nie wyobrażamy sobie Beskidu bez Gorlic. Więc pewnie nie będzie zbrodnią, gdy ktoś odwiedzi Gorlice i powie, że był w Beskidzie - pod warunkiem że na Gorlicach się ta wyprawa nie skończy...


Tak oto przedstawiliśmy mniej - więcej granice Beskidu Niskiego. Mówimy mniej - więcej, bo ile osób, tyle opinii. Ponieważ nie mamy wykształcenia "geografów" nie czujemy się na siłach by argumentować informacje tu zawarte - staraliśmy się przedstawić to, co mówi literatura i nauka.

Może jeszcze wspomnimy coś o wewnętrznym podziale BN, bo i to zrobiliśmy pobieżnie w zalinkowanym na wstępie poście. Charakterystyki będą i teraz uproszczone - ale szczegółowe opisy znajdziecie w dziełach geograficznych i geologicznych, a to co tu zamieścimy, do dreptania powinno wystarczyć :)

Szymbark. Skansen.

Góry Grybowskie: Są najbardziej na zachód wysuniętym pasmem górskim BN. Graniczą z tzw. Beskidem Krynickim. Leżą między dolinami rzek Kamianna i Biała Wyróżniają się tutaj m. in. pasmo Jaworza (882 m n. p. m.), Chełm (779 m n. p. m.), pasmo Maślanej Góry (753 m n. p. m.) oraz wzgórza na północ od Grybowa. Tu też znajduje się kontrowersyjny masyw Rosochatki. Z ciekawszych miejscowości można tu odwiedzić m. in. Grybów i Szymbark.

Lackowa widziana z Bielicznej

Góry Hańczowskie: Wyrastają pomiędzy rzekami Biała i Ropa i Zdynia. Nazywa się je też niekiedy Górami Rusztowymi, ponieważ mają równoległy układ pasm (czyli rusztowy). Tutaj jest Królowa Beskidu - Lackowa (997 m n. p. m.) - najwyższy szczyt BN po polskiej stronie. Inne ważniejsze wzniesienia to: Ostry Wierch (938 m n. p. m.), Jaworzyna Konieczniańska (881 m n. p. m.), Jaworzynka (869 m n. p. m.) i Kozie Żebro (847 m n. p. m.) i Jawor (723 m n. p. m.). Warto tutaj odwiedzić m. in. Hańczową, Regietów Wyżny i  Wysową.

Widok na szczyt Kopa.

Beskid Gorlicki: Zwane też (chyba nawet częściej) Pieninami Gorlickimi. Tą grupę górską wytycza się umownie - znajduje się między doliną rzeki Białej a Pasmem Magurskim. Ważniejsze szczyty to Kiczera - Żdżar (610 m n. p. m.) ,Ubocz (623 m n. p. m.) i Kopa (672 m n. p. m.). Warto odwiedzić tutaj jezioro Klimkowskie.



Pasmo Magurskie: Ciągnie się niemal od Gorlic aż po górną Wisłokę. W jego skład wchodzą grzbiety Magury Małastowskiej (813 m n. p. m.) i Magury Wątkowskiej (846 m n. p. m.). Będąc tu warto odwiedzić nieistniejące już wsie Radocyna, Nieznajowa, a także (istniejącą!) stolicę Łemkowyny - Bartne, oraz Rezerwat Kornuty.

widok na Kornuty i dolinę Bortnianki

Żydowska Góra widziana z Wysokiego

Beskid Dukielski: Leży pomiędzy rzekami Wisłoka i Tabor, na północ od Przełęczy Dukielskiej. Główne szczyty to Piotruś (727 m n. p. m.). Cergowa (716 m n. p. m.), Grzywacka Góra (567 m n. p. m.), Żydowska Góra (719 m n. p. m.) czy Wysokie (657 m n. p. m.). Warto tutaj odwiedzić m. in. dolinę wysiedlonej wsi Żydowskie, czy np. wsie Chyrowa i Krempna.

Cerkiew Opieki MB w Komańczy

Pasmo Bukowicy: Znajduje się między rzekami Wisłok i Osławica. Ważniejsze wzniesienia to Skibce (776 m n. p. m.), Tokarnia (778 m n. p. m.), Kamień (718 m. n. p. m.) i Rzepedka (708 i 706 m n. p. m.). Odwiedzić trzeba tutaj koniecznie nieistniejącą wieś Polany Surowiczne, a także Komańczę i Rzepedź.





Gniazdo Jawornika: Niewielkie pasmo z górującym szczytem Jawornik (761 m n. p. m.) rozdziela dorzecza Jasiołki i Wisłoka. Obszar ten graniczy z ciekawymi miejscowościami: Daliowa, Królik Polski (i Wołoski).

cerkiew w Daliowej

Pasmo graniczne: Ciągnie się od przełęczy Beskid nad Czeremchą (581 m n. p. m.) i doliny potoku Biełcza  do Przełęczy Łupkowskiej i doliny Osławicy. Wyższe szczyty to Kamień (867 m n. p. m.), Kanasiówka (823 m n. p. m.) czy Pasika ( 848 m n. p. m.). Warto odwiedzić tutaj np. dolinę dawnej wsi Czeremcha czy Rezerwat " Źródliska Jasiołki".

Wzgórze Zamczyska (z Wołtuszowej)

Wzgórza Rymanowskie: Nie we wszystkich przewodnikach są wyróżniane. Jest to najbardziej na północ wysunięta część BN. Są to właściwie dwa ciągi wzgórz między Jasiołką i Wisłokiem, rozcięte dolinami potoków Lubatówki, Iwonickiego i Taboru. Ważniejsze szczyty to Pachanowa (512 m n. p. m.), Zamczyska (568 m n. p. m.), Żabia (549 m n. p. m.) czy Dział nad Desznem (673 m n. p. m.). Będąc tutaj koniecznie trzeba odwiedzić Rymanów - Zdrój i Iwonicz - Zdrój.

Potok Biełcza

Zobaczmy jak się sprawa ma u Słowaków:

Grupa górska Busova: Stanowi de facto naturalne przedłużenie Gór Hańczowskich. Najwyższy szczyt to Busov (1002 m n. p. m.), pasmo Magury Stebnickiej (900 m n. p. m.) i pasmo Sivej Skaly (838 m n. p. m.). To najwyższa część Beskidu Niskiego. Będąc tutaj nie powinno omijać się miejscowości Cigel'ka.

widok na  grupę Busova od granicy

Pogórze Ondawskie:  Leży między dolinami Topl'i i Sibskej vody oraz doliną Ondawy. Najwyższym szczytem jest Smilniansky vrch (750 m n. p. m.). Warto tu odwiedzić miejscowości Vysna Polianka,  Bardejov, czy Humenne.





Tak oto dobrnęliśmy do końca. Mamy nadzieję, że ten post może rozjaśni Wam "podział granic" w tym regionie. Nie myślcie że z Was żartujemy - sami mieliśmy z tym dość długo problem, ;)

Pozdrawiamy serdecznie!





Źródła inf.:

Darmochwał T., 1995, Beskid Niski polski i słowacki. Przewodnik, Białystok
Michalik A., Książek T., Semik P., 2003, Beskid Niski. Najlepsze wycieczki na rowerze górskim, Wrocław
Mendelowski S. (red.)., 2003, Beskid Niski, Krosno
Oficyna Rewasz, 2012, Beskid Niski. Przewodnik dla prawdziwego turysty, Pruszków
Beskid Niski. Mapa turystyczna, skala 1: 50000, 2013, Wyd. Compass
Beskid Niski, Mapa turystyczna, skala 1: 50000, 2012, Wyd. Sygnatura
www.szlaki-beskid.klikklik.pl