Beskidzkie legendy cz. V - Na pal go

Witajcie,
jako, że pogoda robi się coraz ładniejsza i zachęca do wędrowania postanowiliśmy dziś przedstawić Wam legendę o jednym z wielu beskidzkich rozbójników, który grabił i rabował bez litości, lecz jak to mówią "przyszła kryska na Matyska". Ów zbój skończył marnie jak i marny był jego żywot, zresztą poczytajcie sami.

Któż to był ten opryszek Sawka, zapytacie, bo żeście o nim wcześnie pewnie nie słyszeli. Ano niczego sobie beskidnik, jeden ze sławniejszych zbójeckich hetmanów, co po równo w Beskidzie Niskim i Sądeckim łupił kogo popadło przez lat prawie dziesięć. Kiedy Chmielnicki zamęt uczynił na Rusi, różnego tałatajstwa kupy zaczęły włóczyć się po gościńcach, a szczególniej w górach, gdzie łatwiej było się ukryć i ujść pogoni. Takoż i Sawka Chanczowski, zmówiwszy się z Czepcem, synem organisty z Grybowa, przystał do towarzystwa Haranczaka. Cóż, kiedy tego niedługo potem osobiście zastrzelił Jan Męciński z Dukli. Wtedy Sawka, dobrawszy sobie psiej wiary kompanów, poszedł szukać na nim zemsty. Napadli w siedemdziesięciu na dwór Męcińskiego w Dukli, ale ten był zbyt dobrze obwarowany i strzeżony, przeto napad bez większego wysiłku odparto. Zrabowali mu zatem Zyndranową i ze stadniny zabrali 77 koni. Kiedy już okrzepli w zbójeckim rzemiośle, zrabowali dwory Delpaciego w Gliniku, Cikowskigo w Żeglcach, Olszewskiego w Ropie i wreszcie wieś Rogi. 
Gdy w Beskidzie grunt im się zaczął palić pod nogami, udali się na Podhale do .rebeliantów Aleksandra Kostki-Napierskiego. Razem z nim bronili się w zamku czorsztyńskim przed dragonami muszyńskimi krakowskiego biskupa Piotra Gębickiego. Razem z nim dostali się do niewoli, ale niemal cudem głowy wynieśli z niej na karku, bo już się wydawało, że w Nowym Targu dadzą je katu. Kostka miał znacznie mniej szczęścia, przeto pojmanego wywieźli do Krakowa, gdzie na pal wbity, dokonał buntowniczego żywota. Sawka tymczasem zhardział i, rzecz oczywista, do zbójowania powrócił, uczyniwszy swoją kryjówkę w okolicy Krzyżówki. Jak mu harnicy jednego z kompanów niejakiego Roztockiego pojmali i na szubienicę wydać chcieli, obiecał miasto Muszynę spalić, przez co kompana odratował był od śmierci niechybnej. Innemu, gdy go podczas napadu w Krasnym Brodzie na Węgrzech smolacy postrzelili, oddał swojego konia i pomógł schronić się w lesie, a potem za całe dwa złote kupił maści Bardiowe, żeby tamten miał się czym leczyć.
Po niejakim czasie Sawka stowarzyszył się z Hryciem Jachną z Cigielki, co jest naprzeciw Wysowej, po drugiej stronie Beskidu, i zbójowali razem przez trzy lata. Najczęściej przed wyruszeniem na kolejną wyprawę schodzili się na Łosiu u Dańczaka. Jachna przyprowadzał swoich zza Beskidu, Sawka swoich. Jedni czekali na drugich, pili zbytkowali. Pod zimę każdy szedł do siebie, Sawka zalegał u Roztockich w Roztoce Wielkiej, bo w zimie nie było zbójowania.
I kiedy zaczęło się robić wokół nich gorąco, zaciągnęli się w 1656 roku jako harnicy do chorągwi piechoty Wąsowiczów i walczyli razem z góralami przeciw Szwedom. Zbójowanie, zbójowaniem, ale jak ojczyzna w potrzebie to wszelkie urazy trzeba zapomnieć. Kazimierz Wąsowicz, rotmistrz, przez lat kilka wcześniejszych na zbójów polował i na postronkach do Sącza na zatracenie odstawiał, a teraz także im przewodził. Taki był wtedy porządek świata i nikt do nikogo nie miał pretensji, bo dla ojczyzny ratowania i zbój może się przydać. Przecie wielu z rot zaciężnych, kiedy te rozpuszczano, żeby przeżyć, też imało się rabunku pospolitego. Nie inaczej jak zbójowaniem i słynni lisowczycy w pamięci potomnych tu w Beskidzie się zapisali.
Po szwedzkiej przygodzie wróciła Sawka do zbójowania, tym razem w towarzystwie Ciurka Mirackiego. To kupców złupili koło Czarnej, to burgrabiego z Lubowli oskubali na dziewięćdziesiąt złotych, a i na domy nachodzili, jak choćby Piotra Krajnika w Jastrzębniku. Jak było trzeba, brali na tortury, żywcem piekli, ręce obcinali, wrzącą smołą polewali. Sawka nie, najwięcej się Suchaj znęcał, a Ciurka najchętniej gwałcił, jak choćby córkę pani właścielki dworu, który doszczętnie zrabowali. Wreszcie przyszedł i na Sawkę koniec. Roku 1657 zszedł po zimie, którą spędził u proboszcza w Kamienicy, do Rabki, gdzie podawał się za starszego harnika starosty sądeckiego Lubomirskiego. Miał mieć podobno list przepowiedni od niego na zaciąg. Zebrał dwudziestu chłopa i ruszył z nimi na Beskid na rozbój. Pod jesień wedle zwyczaju rozpuścił bandę i wtedy właśnie złapali go harnicy biskupa. Chciał się nożem pchnąć, żeby sobie męki tortur i śmierci upokarzającej oszczędzić, ale się nie udało.
Zebrał się sąd w Muszynie i po sprawiedliwości łotrostwa jego osądził, skazując go na wbicie na pal, tak samo jak Kostkę Najpierskiego. Śmierć to była z okrutnych najokrutniejsza. 22 grudnia 1657 roku w strasznych męczarniach Sawka Chanczowski, hetman zbójnicki, zszedł z tego świata.

Dzisiaj do Dukli już zbóje nie zaglądają ....

I tak oto przyszedł marny koniec na jednego z wielu Beskidników. Tą oraz inne legendy znajdziecie w książce Andrzeja Potockiego "Legendy łemkowskiego Beskidu" - zapraszamy do owocnej lektury:)