Cmentarze Wielkiej Wojny w Beskidzie Niskim

Witajcie!

Dzisiaj chcemy Wam coś niecoś powiedzieć o cmentarzach wojennych, na których spoczywają polegli w walkach w latach 1914-1915.  Cmentarze te są ważnym elementem krajobrazu Beskidu Niskiego, i chyba nikt nie wyobraża sobie teraz wędrówek po tych terenach bez napotkania chociażby jednej nekropolii. A ponieważ sami bardzo lubimy odwiedzać te miejsca, postanowiliśmy coś niecoś o nich wspomnieć.

Miłej lektury!


Podziwiamy piękno cmentarzy - wspaniałe detale architektoniczne, snycerskie wykończenia krzyży nagrobnych, fantazyjne kształty przypominające reduty czy też lokalizację, często z dala od siedzib ludzkich... Zastanawialiście się skąd one się wzięły?

Ożenna. Cmentarz wojenny nr 1

Powstały tutaj za sprawą przede wszystkim ciężkich walk toczonych tutaj w latach 1914 - 1915. Początkowo ścierały się tutaj oddziały Austro - Węgier i Rosji, później dołączyły również jednostki niemieckie. Walki, choroby, klimat - za sprawą wielu czynników śmierć znalazło tutaj wielu żołnierzy wszystkich walczących armii. W samym tylko Oddziale Grobów Wojennych w Krakowie ekshumowano około 70 tys poległych! Z tego duża część spoczywa na obszarze Beskidu Niskiego.

Po wielkim zwycięstwie pod Gorlicami, władze austriackie postanowiły uczcić wiktorię poprzez budowę pięknych cmentarzy wojskowych. Żołnierze mieli być godnie pochowani bez względu na narodowość, wyznanie czy przynależność armijną. Galicja Zachodnia miała stać się jakby pomnikiem, symbolem zwycięstwa.  Podobne założenia miano zrealizować też na Wołyniu, w Serbii, Karpatach Wschodnich czy Dolomitach Włoskich. Plany postanowiono szybko realizować.
Już 3 listopada 1915 roku w austriackim Ministerstwie Wojny utworzono Wydział Grobów Wojennych (niem. Kriegsgraber Abteilung). Wydział ten miał swoje oddziały terenowe, przypisane  do dowództw poszczególnych korpusów armii (z okresu pokojowego).
Na terenie Beskidu Niskiego graniczyły dwa Oddziały Grobów Wojennych: Kraków (Galicja Zachodnia) i Przemyśl (Galicja Środkowa).

Każdy z oddziałów był skomplikowaną, właściwie samodzielną jednostką. Zatrudniano tutaj zarówno żołnierzy armii austro - węgierskiej, jak też i jeńców rosyjskich oraz włoskich - np. kamieniarzy. W skład oddziału, liczącego ogólnie około 3 tysiące ludzi, wchodzili rzemieślnicy (kamieniarze, cieśle), ogrodnicy, architekci, fotografowie, malarze, i przedstawiciele wielu innych specjalności. Poniżej przedstawiamy tabelę, na której rozrysowano podział Krakowskiego Oddziału Grobów Wojennych.

/źródło: pl.wikipedia.org, autorzy: Marek Widurek i Marus/

 Oddziały zostały podzielone na Okręgi Cmentarne - na czele każdego okręgu stał oficer z wykształceniem inżynieryjnym lub artystycznym. W Oddziale krakowskim było jedenaście okręgów:
I - Żmigród
II - Jasło
III - Gorlice
IV - Łużna
V - Pilzno
VI - Tarnów
VII - Dąbrowa
VIII - Brzesko
IX - Bochnia
X- Limanowa
XI - Kraków

W tekście będziemy omawiać właściwie tylko Oddział krakowski, bo właściwie tylko ten zdołał zrealizować w dużej mierze swoje założenia.

Każdy element, detal był starannie przemyślany. Cmentarze często lokowano na trudno dostępnych wzgórzach - przed budową samej nekropolii często należało najpierw zaprojektować i zbudować samą drogę. Potem starannie projektowano cmentarz z uwzględnieniem każdego detalu. Pracowało tutaj wielu projektantów, dlatego też nie ma właściwie dwóch takich samych cmentarzy. To jest o tyle ciekawe, że w w sumie w 11 okręgach jest ponad 400 cmentarzy. Różnorodność jest tu wiec ogromna, Nas interesować będą Okręgi I, oraz częściowo II i III.

Bednarka, cmentarz nr 84. Mogiła żołnierzy rosyjskich. 

Cmentarze budowano zarówno na wzgórzach, jak też i na otwartych polanach, przy cmentarzach wiejskich i miejskich, czasem też pośród pól. Dojście do cmentarzy znakowano betonowymi tablicami informacyjnymi, m. in. nanoszono na nie numer cmentarza - wiele z nich przetrwało do dziś. Starano się też cmentarze w miarę możliwości zakładać blisko miejsc bitew i potyczek, w których zginęli pochowani żołnierze. Zapewne nie tylko chodziło tu o wydźwięk historyczny i duchowy, ale również o względy logistyczne i sanitarne - w czasie walk poległych chowano prowizorycznie "na miejscu", często tam gdzie zginęli. Przenoszenie zaś dużej ilości ciał (dodać należy rozkładających się) mogło grozić nawet wybuchem epidemii, z czego zapewne zdawano sobie sprawę. Wykorzystywano więc powstałe już prowizoryczne cmentarze, odpowiednio je przebudowując. Zmarłych starano się też upamiętnić imieniem i nazwiskiem, - dzięki ekshumacjom udało się ustalić tożsamość około 43 tys poległych. Znane są nazwiska głównie żołnierzy armii austro - węgierskiej i niemieckiej. Rosyjscy żołnierze rzadko posiadali nieśmiertelniki, i w większości nie udało się ustalić ich tożsamości.

Desznica. Cmentarz wojenny nr 7.

Prace prowadzono w czasie trwania wojny, co wiązało się z kłopotami natury materiałowej - wojna pochłania olbrzymie ilości wszelkich surowców, i pozyskanie odpowiedniej ilości materiałów nie zawsze było łatwe.  A tymczasem budowa cmentarzy, często wielkich rozmiarów i o rozbudowanej architekturze, wymagała dużych ilości materiałów: drewna, kamienia, żelaza, stali i wielu innych. O tym, że do budowy wykorzystano olbrzymie wręcz ilości wszelakich surowców, mówią liczby. Tak dla przykładu:

- 377 520 ton kamienia łamanego
- 231 000 cet. m.  betonu ( cet. m. - cetnar metryczny. 1 cet. m. = ok 50 kg)
- 5390 cet. m. cegieł i dachówek
- 32 712 cet. m. cementu portlandzkiego
- 1230 300 cet. m. drewna modrzewiowego
- 49 600 cet. m. drewna dębowego
- 200 500 cet. m. żeliwa
- 22 800 cet. m. klamer i gwoździ
- 12 500 cet. m. blachy ocynkowanej
- 1700 cet. m. farby olejnej

to tylko niektóre przykłady. Wykorzystywano bowiem i wiele innych surowców, m. in. drewno miękkie, blachę cynkową, środki do impregnacji...

Będąc już przy liczbach, przytoczymy kolejne przykłady. A mianowicie mówiące o wykorzystaniu surowców.
I tak:

Z żeliwa odlano m. in. 12 000 krzyżyna groby pojedyncze i 1400 na groby zbiorowe.
Z betonu zrobiono m. in. 50 pomników, kapliczek, ołtarzy i obelisków.
Z żelaza kutego zrobiono m. in. 110 furt, bramek, krat
Z drewna postało m. in. 6 kaplic pomnikowych i 407 krzyży na groby indywidualne
Zrobiono też np. 120 tablic marmurowych.
Posadzono m. in.: 35 000 drzewek ozdobnych, 320 000 sadzonek bluszczu i innych roślin ozdobnych, 2000 krzewów kwitnących, a na trawniki zużyto 2000 kg nasion.

Na potrzeby zaopatrzenia warsztatów i grup robotniczych zbudowano w Tarnowie dworzec kolejowy z magazynami, skąd dysponowano materiały do poszczególnych okręgów.

Cmentarz wojenny w Wisłoku Wielkim (Okręg Przemyśl)

Powyższe dane dotyczą oczywiście budowy wszystkich jedenastu Okręgów. Nie wiadomo, ile materiałów wykorzystano do budowy "naszych" okręgów.

W okręgach I, II i III jest łącznie 116 cmentarzy, oczywiście nie wszystkie leżą już na terenie BN. Niemniej jednak trudno tutaj generalizować, bo same walki na tym obszarze maiły na celu przebicie się danej strony i zmuszenie przeciwnika do generalnego odwrotu, a w przypadku bitwy pod Gorlicami pozycje wyjściowe znajdowały się na obszarach Beskidu, tak więc trudno tu traktować cmentarze z Pogórzy po macoszemu...
Cmentarzom nadawano numery ewidencyjne, do dziś wykorzystywane w publikacjach. Ciekawy jest sam fakt projektowania owych cmentarzy. Danymi okręgami "opiekowali" się zazwyczaj konkretni artyści - projektanci. Tak więc Okręg I przypadał pod komendę Dusana Jurkovia, wybitnego projektanta cmentarzy galicyjskich. Lubował się on wręcz w drewnie, jednak mimo wszystko tworzył też i z kamienia. Kierownikiem artystycznym Okręgu II był Johann Jager, tworzący głównie w betonie i metalu. Okręg III prowadził Hans Mayr, tworzący głównie "germańskie", masywne elementy.

Zdynia. Cmentarz wojenny nr 52

Spoczywa w tych trzech okręgach łącznie 19131 poległych:

Okręg I - Żmigród (31 cmentarzy):
Spoczywa tu łącznie 4287 żołnierzy

Okręg II Jasło ( 31 cmentarzy).
Spoczywa tu łącznie 6605 żołnierzy

Okręg III Gorlice (54 cmentarze)
Spoczywa tu łącznie 8239 żołnierzy.

Do tej liczby należałoby też dodać kilka samotnych mogił, często odkrytych już później (np. na Magurze Małastowskiej). Trzeba też brać pod uwagę, że zapewne pewna część poległych nie została na budowane cmentarze przeniesiona. Ich groby, oznaczane pośpiesznie przez towarzyszy broni często były zacierana w toku walk. Dotyczy to szczególnie terenów górskich.
Mimo wielkiego wkładu w pracę, nie wszystkie obiekty wykończono. Zabrakło np. czasu na dokończenie architektoniczne cmentarza wojennego nr 80 w Sękowej - z tylu, za betonowymi filarami (pergolą) na wyższym tarasie miała stanąć monumentalna kaplica ku pamięci poległych tutaj żołnierzy w wiosennych walkach w rejonie Sękowej. Ponoć jej dach miał być pozłacany!

Tak wygląda sprawa w Oddziale Krakowskim. A jak było w Oddziale Przemyskim? Tam nie powstały tak piękne cmentarze jak tutaj, wiele grobów przepadło, zniszczono również wiele cmentarzy. Miały na to wpływ i działania wojenne, i późniejsze wysiedlenia. Ale i tutaj toczono ciężkie walki, więc liczbę poległych można liczyć w tysiącach. Zapewne archiwa w Wiedniu częściowo są w stanie dać odpowiedź na to pytanie. Ale tutaj zmagano się w trudnym, górskim terenie, i śmierć zbierała tutaj krwawe żniwo, szczególnie w zimie 1914/15...
Oddział Przemyski też miał być podzielony na Okręgi. Miało ich powstać 12, z czego teren Beskidu Niskiego miał obejmować Okręg II i X. Nie zdążono wykonać tutaj zbyt wielu prac, nawet nie nadano numerów ewidencyjnych cmentarzom - prace przerwał upadek Austro - Węgier. Sprawę utrudniał to, że Oddział ten obejmował obszar prawie 3 - krotnie większy niż Oddział krakowski. Brakowało też funduszy, sprzętu i wykwalifikowanej kadry. Powstało 617 - 621 cmentarzy wojennych i około 20 mogił pojedynczych i masowych (dane są rozbieżne). Ze względu na ogrom walk w rejonie Przemyśla (3 - krotnie ścierano się o twierdzę Przemyśl) tam skupił się główny wysiłek prac cmentarnych - dla pozostałego obszaru w dużej mierze zabrakło czasu i materiałów. Cmentarze z tego okręgu na terenie Beskidu Niskiego można zobaczyć m. in. w Wisłoku Wielkim, Dukli, Jaśliskach, Rymanowie, na stokach Kamienia n. Jaśliskami czy w Mymoniu. Chociaż nie są tak okazałe, to jednak obrazują jak krwawa potrafi być wojna, i jak wielu ludzi pochłania w imię politycznych zachcianek rządzących...  Wiele cmentarzy i kwater zostało zniszczonych, nie można ich właściwie odnaleźć. Tak stało się np. w Szczawnym czy Przybyszowie.

Męcina Wielka. Cmentarz wojenny nr 81

Jednak ogrom przelanej krwi przez walczące tu armie sprawia, zę nawet te bardzo skromne, często ledwo zauważalne cmentarze są swoistymi pomnikami nie tylko dla spoczywających na nich, ale również i dla potomnych - bo przecież tak okropne zdarzenia nie powinny już mieć miejsca. Że historia lubi się powtarzać niestety można było przekonać się już dwadzieścia lat później, gdy wybuchła II wojna światowa. A jako że była straszniejsza, krwawsza - szybko zapomniano o Wielkiej Wojnie (jak nazwano I wojnę światową) oraz o poległych. Ci zresztą nie zawsze byli wspominani po 1918 roku. Uznawano ich bowiem często za żołnierzy armii zaborców, armii które ponad sto lat deptały Polskę. Nie zawsze pamiętano o tym, zę w armiach tych służyli licznie Polacy. I nikt też nie pamiętał, ze walczyli i ginęli w jej szeregach przedstawiciele także innych zniewolonych narodów - Czesi, Słowacy, Ukraińcy, Węgrzy...  A jednak te walki, i ta wojna przysłużyły się do uzyskania przez Polskę niepodległości. O tym powinno się pamiętać (a niestety rzadko tak jest), wędrując po terenach Beskidu Niskiego, de facto wielkiego pola bitwy...


www.beskid-niski-pogorze.pl
www.pogorza.pl
www.cmentarze.jasonek.pl
www.cmentarze.gorlice.net.pl
Majewski J., Cmentarze z I wojny światowej w Beskidzie Niskim i na Pogórzu

Okiem wędrowca - Przybyszów

Witajcie,

dziś chcemy Was zabrać do doliny Płonki. Tutaj bowiem przed laty istniał Przybyszów - mała wioska łemkowska, przez etnografów wiązana już w wpływami bojkowskimi. Dziś miejsce to odwiedzane jest jedynie przez turystów i drwali, a zazwyczaj jest tu cicho i spokojnie.

idąc z Tokarni w kierunku Komańczy przejdziecie przez Przybyszów. Warto tu zboczyć w kilku miejscach ze szlaku..

Chata w Przybyszowie

Teren wsi znajduje się w dolinie strumieni tworzących potok Płonka, miedzy szczytami Tokarni (778 m n.p.m.) i Szerokiego Łanu (688 m n.p.m.) z czynnym w zimie wyciągiem narciarskim. Od północy wieś sąsiadowała z Karlikowem, a od południa zamykał jej obręb grzbiet Kamienia.

Na początek jak zawsze trochę historii:

Wieś powstała, jak wiele sąsiednich osad, w szczytowym okresie kolonizacji wołoskiej, tj. w XVI wieku. Istniała już w 1553 roku
Początkowo w źródłach wieś wymieniano jako Przibissow (1553), potem Przybyszow pod koniec XVI wieku, by zmienić brzmienie na Przybyszowka w 1699 roku. Nazwa Przybyszow pojawiła się na stałe w połowie XVIII wieku. Spolszczenie nastąpiło zapewne po II wojnie światowej.
Pierwszym właścicielem w XVI wieku był Mikołaj Herburt Odnowski.
Niewiele można znaleźć informacji o dziejach wioski. Nie była ona zbyt wielka.
Do roku 1772 (I rozbiór Polski) wioska należała do Województwa Ruskiego, by potem przynależeć do austiackiego cyrkułu leskiego, a później sanockiego. Od 1867 roku należała do powiatu sanockiego, do gminy Bukowsko.

Szeroki Łan (688 m n. p. m.) W zimie królują na tym wzgórzu narciarze

W roku 1898 wieś liczyła 393 mieszkańców i 62 domy. Była to własność szlachecka - należała do rodu Ściborów - Rylskich. W połowie wieku XIX tubularną właścicielką była Leopoldyna Horodeńska. Na początku XX wieku właścicielem był Eustachy Rylski. Na terenie wsi miał 307 ha gruntów własnych.
Przybyszów nie tworzył samodzielnej parafii. Należał do parafii z siedzibą w Karlikowie (do niej też należała Wola Piotrowa) jednak miał swoją cerkiew filialną. Ostatnią świątynię wzniesiono w XIX wieku, około 1840 roku. Po II wojnie światowej została rozebrana. . Nosiła wezwanie Błogosławionej Dziewicy Marii Paraskewy. Wyglądem zbliżona była do świątyni np. w Szczawnym. Przypominała tzw. typ przejściowy z niewielką wieżą nad babińcem i wolnostojącą dzwonnicą przed wejściem. Nad nawą i prezbiterium znajdowały się niewielkie, cebulaste kopułki takich samych rozmiarów. Dach był kryty blachą. Oczywiście świątynie wzniesiono z drewna. Zobaczyć możecie ją tutaj. Rozebrano ją po 1947 roku.
We wsi działał duży tartak.

na starszym cmentarzu...

Po 1848 roku, kiedy to w zaborze austriackim zniesiono pańszczyznę, w górnej części wsi stanął kamienny krzyż, tzw. pańszczyźniany, ku pamięci i ku uczczeniu zniesienia pańszczyzny. Podobny (tyle że drewniany) krzyż postawiono na rozstaju dróg w Radocynie.

W roku 1939 liczyła 490 mieszkańców, z czego 185 osób było wyznania greckokatolickiego (Łemkowie) a 5 mojżeszowego.

Jak wspomnieliśmy na początku, wieś należała do tzw. obszaru przejściowego łemkowsko - bojowskiego, zwanego też obszarem łemkowsko - doliniańsko - bojkowskim. Wiąże się to z tym, iż w rejonie pasma Bukowicy spotykały się trzy grupy etnograficzne: Łemkowie, Dolinianie i Bojkowie. Wiązało się z tym nieuniknione wręcz przenikanie elementów kultury. A ponieważ wsie skupione wokół Płonnej były częściowo oddzielone górami od pozostałych skupisk łemkowskich, były poddawane oddziaływaniom Bojków i Dolinian, zamieszkujących okolice m. in. Bukowska. Nie można jednak tutaj mówić o szczególnie silnych wpływach danej kultury. Obszar ten wyodrębnił Roman Reinfuss. Jednak uznać chyba można, że wioski takie jak Karlików, Wola Piotrowa, Przybyszów czy Płonna pozostały pod dużym wpływem kultury łemkowskiej.
W okolicy toczono walki w okresie I wojny światowej, w latach 1914-1915. Na starym cmentarzu wiejskim istniała kwatera żołnierska z tego okresu. Pochowano na niej żołnierzy austro - węgierskich. Niestety, dzisiaj jest już nieczytelna.
Wieś była pod wpływem ideologii ukraińskich, propagowanych na tech terenach od XIX wieku. Przyłączyła się w 1918 roku do powstałej Republiki Komańczańskiej, mającej stać się częścią ZURL. Po upadku w 1919 roku wspomnianego proukraińskiego państewka, wieś została włączona w granice II RP bez rozlewu krwi.

rozbity krzyż przy dawnej drodze

widok na cerkwisko od strony bobrowych tam

Podczas II wojny światowej wieś znacznie ucierpiała. Toczone tutaj ciężkie walki w sierpniu i wrześniu 1944 roku w dużym stopniu doprowadziły do zniszczenia wsi. Mieszkańcy dobrowolnie opuścili zrujnowaną osadę w 1945. Ostatnich mieszkańców (26 osób) wysiedlono stąd w 1947 roku na Ziemie Odzyskane.
Wedle opowieści, w czasie walk w 1944 roku sowieci okrążyli w rejonie Przybyszowa oddział niemiecki. Wysłany przez oddziały radzieckie parlamentariusz z białą flagą został przez Niemców zabity. W odwecie żołnierze radzieccy postanowili już nie brać jeńców, i tych którzy się w czasie walki poddali - rozstrzelali.

Sympatie proukraińskie części mieszkańców przetrwały okres międzywojenny. Na obszarze wioski po 1945 roku działała sotnia Stiaha. Trudno rzec dziś czy poparcie dla oddziałów UPA było masowe i aktywne, czy też były to przypadki sporadyczne. Jednak im bardziej na wschód, tym UPA znajdowała więcej wsparcia. Jednak mimo wszystko nie było to masowe wsparcie udzielane przez całe osady.

W roku 1945 lub 1946 w Przybyszowie UPA uprowadziła sołtysa wsi (Polaka). Jego zwłoki znaleziono w jednej ze studni w Rzepedzi... W okolicznych wsiach w latach 1944 - 47 również zginęło kilkanaście osób z rąk UPA, zarówno Polaków jak też i Rusinów.

Po wyludnieniu wsi nie powróciło tu już osadnictwo. Gospodarował tutaj PGR z Karlikowa, niedaleko, przy drodze do Przybyszowa zbudowano Zakład Karny, dzisiaj ruinę. Po upadku PGR ziemię przejął PPRol., nie na długo jednak...
Rozebrano po 1947 roku cerkiew i domy, których nie zniszczyła wojna. Pozostały zarastające lasem pola...

na nowszym cmentarzu

Co pozostało po dawnej wsi?

Pozostały dwa cmentarze - "stary" i nowy". Starszy cmentarz znajduje się przy drodze z Karlikowa do Przybyszowa, przy GSB - ok 400 metrów od zejścia szlaku z Tokarni do Przybyszowa. Nie sposób go nie zauważyć. Zachowało się na nim kilka ciekawych nagrobków, bardzo różniących się od tych np. z zachodniej części BN.
Kolejny cmentarz jest trudniej znaleźć. Trzeba iść od "starszego" cmentarza jakieś 50 metrów w dół szlakiem, do potoku. Po przejściu na drugą stronę trzeba zejść na lewo, starą drogą, obok "terenu prywatnego" z dziwną drewnianą konstrukcją. Potem ponownie trzeba przejść przez potok, i iść polna drogą w górę - przechodzi się obok cerkwiska (zarosłe drzewami wyniesienie w terenie po prawej stronie) i po około 100 metrach dochodzi się do cmentarza po lewej stronie, pośród drzew i chaszczy. Tutaj przetrwały chyba tylko dwa nagrobki. Warto jednak je zobaczyć. Wspomniana polna droga to fragmenty starej drogi do Rzepedzi. Z czasem zmieniono nieco jej bieg, i obecnie wiedzie przez nowy cmentarz. Jeden  z zachowanych nagrobków stał zresztą pierwotnie "po drugiej stronie" drogi, lecz został przeniesiony*.

Polecamy odwiedzić cerkwisko, wiosną można zobaczyć reszki podmurówki, fragmenty blachy z dachu... Niewiele pozostało po świątyni.
Od cerkwiska podejdźcie do potoku - zobaczycie solidną, bobrową pracę - zatoczki, tamy, śluzy, jeziorka... Wszystkiego tutaj dostatek ☺
Wródźcie potem do szlaku, i podejdźcie nim do góry - tutaj szlak skręca w prawo, ale polecamy Wam iść kawałek drogą. Po około 30-50 metrach, przy granicy lasu z obszarem otwartym, po prawej stronie przy drodze znajdziecie resztki rozbitego krzyża kamiennego.

sezon zimowy w pełni na wyciągu "Karlików"

prace leśne również...

Potem należy wrócić na szlak i iść już nim aż do granicy z lasu.  Tutaj uważajcie, w lesie bowiem, kilka metrów od szlaku znajduje się (po lewej stronie idąc od Przybyszowa) wspomniany krzyż pańszczyźniany. Dawniej w tym rejonie stała leśniczówka.

W Przybyszowie obecnie  jest tylko jeden budynek właściwie - to "Chata w Przybyszowie" oferująca noclegi strudzonym wędrowcom. Znajduje się przy GSB, niedaleko zejścia z Tokarni na drogę wiejską.

Jak pewnie zauważyliście, wiedzie tędy Główny Szlak Beskidzki. Tutaj jest stosunkowo dobrze wyznakowany. Blisko stąd jest m. in. na Tokarnię czy Rzepedkę - obydwa szczyty dają szansę na podziwianie pięknych widoków przy dobrej widoczności.

Jeśli lubicie spokój, to zapraszamy tutaj. Przede wszystkim piechurów, bo samochody nie mają tutaj łatwego życia, m. in. ze względu na dużą eksploatację okolicznych zasobów leśnych. W zimie (na Szerokim Łanie) działa tutaj wyciąg "Karlików", można przenocować, coś zjeść. Bywa tu wówczas tłoczno. Chociaż fani śnieżnego szaleństwa na szlak i do doliny wsi rzadko zaglądają.

tędy idzie się w kierunku grzbietu Kamienia

Krzyż pańszczyźniany. W lecie trudno go wypatrzeć

Przykryty śniegiem Przybyszów sprawie wrażenie miejsca zupełnie innego, przynajmniej dla nas, gdy pierwszy raz odwiedziliśmy go wiosną. Było wtedy słonecznie (chociaż mokro) i wszystko zdawało się tonąć życiem, nawet cmentarze łemkowskie, porosłe krzewami i chabrami omszonymi.
Zimą zamiera przyroda. Trwają na swoich miejscach tylko cmentarze - i wtedy właśnie, gdy wokół wieje mroźny wiatr, cmentarze wydaja się na prawdę domem umarłych. Krzyże zdają się być takie majestatyczne...

Takie widoki rozpościerają się spod granicy lasu

Chyba to już wszystko - polecamy Wam dolinę Przybyszowa na spokojny wypad, jeśli lubicie przyrodę, ciszę i poszukiwania śladów historii - to miejsce będzie dla Was idealne.

Mamy nadzieję, że wpis był ciekawy.

Pozdrowienia!




Źródła inf.:

Czajkowski J., 1999, Studia nad Łemkowszczyzną
Luboński P, (red.), 2012, Beskid Niski dla prawdziwego turysty
Kłos S., 2010, Krajobrazy nieistniejących wsi: Roztocze, Pogórze Przemyskie, Bieszczady, Beskid Niski
www.apokryfruski.org
pl.wikipedia.org
cerkiewne.tematy.net
www.stankiewicze.com
* Dziękujemy za wskazówki Długiemu z Beskidu